Bir önceki yazımızda oyun ve oyuncakların, insan yaşamındaki öneminden ve özellikle zeka gelişimi açısından etkilerine değinmiştik. Bugün ise oyuncakların nasıl seçilmesi gerektiği ve hangi oyun ve oyuncakların hangi yetenekleri geliştirdiğine değineceğiz.

Gelişigüzel alınan oyuncaklar çocukların hayal dünyasını olumsuz etkileyebiliyorken bilinçli bir şekilde alınan oyuncaklar, çocukların gizil yeteneklerini ortaya çıkarmakta büyük katkı sağlayabilmektedir. Bu nedenle ebeveynlerin oyuncak seçimini basit bir davranış olarak görmemesi gerekir. Peki, seçim yaparken nelere dikkat etmek gerekiyor? Yaşa uygun olması, sağlık açısından tehlike oluşturmaması, temizlenebilir olması, istendik yeteneklere hizmet etmesi, özellikle de hayal gücünü destekleyebilmesi ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmesi... Oyuncaklar çocukların yaratıcı düşünme becerisini artırırken renk, şekil, nicelik ve boyut gibi kavramları kazanmasını da sağlamalı. Karar verme, sorumluluk alma, paylaşma, sıra bekleme, sabırlı olma ve işbirliği gibi yeteneklerini geliştirebilmeli. Özellikle de oyuncakların evde çocuklar tarafından yapılması, oyuncakları daha değerli ve anlamlı kılacaktır.

Her oyuncak zeka gelişimine katkı sağlar ama her oyuncak her yeteneği geliştirmez. Futbol topu, bisiklet, tırmanış parkurları büyük kas gelişimine katkı sağlarken hamur, makas, boya, kalem ve lego gibi oyuncaklar daha çok ince motor becerilerini geliştirir. Bloklar, yapbozlar, küpler, tahta oyuncaklar, arabalar, kamyonlar, kum havuzu malzemeleri daha çok kurgu yeteneğini geliştirirken bez bebekler, giysiler, meslek setleri, süs eşyaları düş kurma yeteneklerine hizmet eder. Ev eşyaları ve ev setleri ile oynanan oyunlar çocuğun sosyalleşmesini, paylaşma duygusunun gelişmesini, ifade yeteneğinin artmasını ve çocuğun dışa dönük bir kişilik oluşturmasını sağlar. Tahtalardan yapılan harfler, sayılar, bulmacalar, tamamlama oyunları çocukların dil yeteneklerini, okuma ve konuşma becerilerini geliştirir. Abaküs, renkli çubuklar, saat, bilye, geometrik şekiller matematiksel yetenekleri geliştirirken müzik ve ritim araçları sanatsal ve sosyal yetenekleri geliştirir. Taş, yaprak, deniz kabuğu, kuru bitki koleksiyonları doğa bilincinin gelişimini sağlar. Hayvan ve doğa sesleri çıkaran elektronik oyuncaklar da yine çocuğun gelişimine önemli katkılar sunar.

Oyuncaklar sağlık açısından tehlikeler de barındırır. Seçilen oyuncakların kolay temizlenebilir olması gerekir. Küçük yaşlarda ağza, burna kaçabilecek ebattaki oyuncak seçimleri de tehlikelidir hatta bu hususa dikkat edilmemesi ölümlere bile neden olabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre çocuklarda oyuncaklardan ölüm oranı en çok balonlardan kaynaklanmaktadır. Bu ölümler, genellikle balon şişirmekten kaynaklanmakta ve altı yaşından önce gerçekleşmektedir.

Doğal olması nedeniyle tahta, taş ve bezlerden yapılan oyuncakları tercih etmekte fayda vardır. Pelüş oyuncaklarda kısa kıllı olanlar tercih edilmelidir. İlk iki yaşta çocukların ekran başında çok zaman geçirmesi de hayal kurma ve yaratıcı düşünme becerilerini olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle telefon, tablet, televizyon gibi cihazlardan ilk iki yaşta çocukları uzak tutmakta fayda olacaktır. Daha sonraki yıllarda da bu araçların sınırlı kullanımı çocuğun gelişimi açısından önemlidir.

İlk üç ayda çocuklar daha çok yüze odaklanır, sesleri dinleme eğilimindedir. Bu nedenle beşiklerine asılabilecek, renkli ve ses çıkarabilecek çıngıraklar tercih edilmeli. Üçüncü aya doğru çocuklar, izlemekten çok yakalama çabası içinde olacaklarından oyuncakların erişebilecekleri bir mesafede asılı olması çocukların öz güvenlerini geliştirecektir. Dördüncü aydan sonra oyuncakların sert, sivri ve ağır olmamasına dikkat edilmeli, oyuncaklar kolayca tutulabilmeli ve çocuk, oyuncağı ağzına götürdüğünde oyuncak tehlike teşkil etmemelidir. Yedinci aydan itibaren tek elle tutulabilen ve bir elden diğer ele verilebilen oyuncakların tercih edilmesi çocukların kavrama becerilerini oldukça geliştirmektedir. Aynı zamanda bu dönemde diş kaşıyıcılar da oldukça önemli ve tercih edilmesi gereken oyuncaklardandır. Çocuklar bir yaşında hareket etmeye başladıkları için kullanacakları alan genişlemiş oluyor ve hareketli, itilip çekilebilen oyuncaklarla oynamaktan daha çok keyif almaktadır. Kaşık, çay tabağı, su şişeleri gibi ev eşyaları da ilgisini çekmeye başladığı için bunlar da çocuğa oyuncak olarak verilebilir. İkinci yaş ile beraber, oyun hamurları, boya kalemleri gibi ince motor becerilerini geliştirecek oyuncaklar tercih edilmeli; kova-kürek setleri, arabalar ve gerçekçi hayvan figürleri yine bu dönemde tercih edilmelidir. Az parçalı yapbozlar ve legolar da bu dönemde yaratıcı düşünme becerisini geliştirecektir. Üç yaşından itibaren görsellikten çok eğitici ve geliştirici oyuncaklar ön plana çıkarılmalıdır. Üç tekerlekli bisiklet, tamir ve meslek malzemeleri bu dönem için ideal oyuncaklardandır. Dört yaşından itibaren çocuk, makas tutabilecek ve kalemi çok kolay kullanabilecek motor becerilerine sahiptir. Bu nedenle kağıt kesme, yapıştırma ve boyama etkinlikleri çocuk için uygun olacaktır. Çocuklar beş yaşından sonra akrobatik oyunlar tercih ederler. Dışarıya çıkmaktan hoşlandıkları için, bahçede kullanabileceği oyuncaklar da ilgisini çekmeye başlar çocukların. Kum setleri, bisiklet, top, frizbi gibi oyuncaklar tercih edilebilir. Altı yaşına gelince çocuğun grup oyunlarına ilgisi artar. Yaşına uygun spor gereçleri, bisiklet, atlama ipleri, paten, kaykaylar oldukça faydalıdır. Okumaya yardımcı resimli kitaplar, eğitici setler, abaküsler gibi hem eğiten hem de matematiksel zekayı destekleyen işlevsel ve bilimsel setler de oldukça yararlı olacaktır.

Ebeveynler olarak seçeceğimiz doğru oyuncaklarla, çocuklarımızın hayal güçlerini geliştirip onlara büyük bir katkı sağlayabiliriz.