Anlamak ve anlatabilmek, işte önemli bir mesele (4)

B)Düz Anlatım: İkiye ayrılır.1)Açıklayıcı Anlatım: Bilgi verme amacıyla kullanılan anlatım biçimidir. Ele alınan konuyu ayrıntılarıyla ortaya koymak ve sorunun yanıtını bulmak için bu anlatım biçiminden yararlanılır. Bilimsel yazılarda, ders kitaplarında sıkça kullanılır. ‘’Nasıl?’’, ‘’Niçin?’’ sorularının yanıtı verilir. Masum bir anlatım biçimidir ve dili kılçıksızdır.

Açıklayıcı anlatımın amacı aydınlatmak, öğretmek, görünür hale getirmek, somutlamaktır. İki şey arasında ilişki kurmaktır. Bunun için de ‘’tanımlama’’, ‘’karşılaştırma’’, ‘’örneklendirme’’, ‘’tanık gösterme’’, ‘’benzetme’’, ‘’sayılama’’ vb. anlatım tekniklerine başvurulur. 2) Tartışmacı Anlatım (Kanıları değiştirme, Farklılaştırma): Bir iddia ve ispat yazısıdır. Yazarın amacı karşı görüşü çürütmek, geçersiz kılmak ve kendi görüşünü ispat ederek okuyuculara empoze etmektir. Yazar, okuyuculara kendi düşüncelerini kabul ettirerek aşılamayı amaçlar. Tartışmacı anlatımda dil hırçındır. Polemik dili, hesaplaşma dili vardır. Sıkça soru cümlelerine başvurulur.

Bunun için de ‘’tanımlama’’, ‘’karşılaştırma’’, ‘’örneklendirme’’, ‘’tanık gösterme’’, ‘’benzetme’’, ‘’sayılama’’ vb. anlatım tekniklerine başvurulur.

Ör/ Antik Çağ’da bilinen bir ressam, ellerinde üzüm salkımı taşıyan bir kızın tablosunu bozkıra bırakmış. Kuşlar, tablodaki üzüm salkımını sahici sandıklarından gelip üzüm tanelerini gagalamış. Buna tanık olan, bunu duyan bütün insanlar; ressamı da, tablosunu da göklere çıkartmışlar. Bir eleştirmen, ben kısaca aktarayım, tablodaki kadının sahici çizilemediğinin altını çizmiş. ‘’Tablodaki kadın sahici çizilebilseydi, kuşlar; sittin sene kalsa kadının elindeki üzüm salkımına sokulamazdı.’’ demiş. ‘’Çünkü yüzyıllardan bu yana elinde üzüm salkımı taşıyan kadınlarımız var. Ve hiç kimse kuşların, kadınların ellerindeki üzüm salkımına saldırdığına tanık olmamış.’’ Tablosu eleştirilen ressam, eleştirmeni köşküne davet etmiş. Eleştirmen; köşkün bahçesinden içeri girmiş, salona girmiş, seslenmiş. Kimse yok. Sonra ressamın çalışma odasının kapısını açmış, bir bakmış ki ressam; odanın en kuytu yerinde oturmuş ve bu güneşli, güzelim bahar gününde perdeleri de sıkı sıkıya kapatmış. Tablosu eleştirilen ressama demiş ki ‘’Senin ne paspalolduğunu şimdi daha iyi anladım! İnsan bu güzelim, güneşli günde perdeleri kapar mı?’’ Elini atmış ki perdeleri çekmeye ve eli boş duvara çarpmış. Ressamın, tuzak olarak hazırladığı duvara çizilen resmi, perde sanmış ve kuytuda oturan ev sahibi ressamın kahkahası yükselmiş. ‘’Senin yetersiz bir eleştirmen olduğunu zaten biliyordum! Şimdi sağlamasını yeniden yaptım!’’ demiş. Duvara öyle bir resim çizmiş ki sanki perdeler sıkı sıkıya kapalıymış gibi görünüyor. O kadar sahici çizmiş ki resmi, ‘sahicilik’ konusunda kendisi eleştireni bile aldatmış!

RÜZGÂRA KARŞI…

Kalas gibi adamım oldum olası/ Bütün mahlûklar rüzgâr yönünde/ Bense burnumun dikine dikine/ Düzenin bana uyacağı söz konusu bile değil/ Benim uyacağım hele hiç değil/ Düzenine, sistemine de hey!/ Eğilip bükülmem/ Kırılırım da kralına uymam/ Vicdanımla barışık olmazsam yaşayamam/

Aydın Alp-TUFANLARDAN ARTAKALAN- (J&J Yayınları- 2015)

Hazır öğretmen vasfımla konuyu ele almışken, öğretmenliği özlemiş olmalıyım, anlatım özelliklerinin en belirgin özelliklerini de aktarayım ki gözüm arkada kalmasın.

ANLATIM ÖZELLİKLERİ

DURULUK: Anlatımda gereksiz sözcüklere yer vermeme özelliğidir.

AÇIKLIK: Sözü uzatmadan (dolambaçlı yollara sapmadan) kısa ve anlaşılır anlatım özelliğidir.

DOĞALLIK (TABİLİK): Anlatımda halkın konuştuğu dilin tabiliğini yakalayan, zorlamalardan uzak, duya konuşa edinilen dil bilinciyle günlük konuşma biçimine dayalı anlatım özelliğidir. Tutumda nesnel olmaktır.

İÇTENLİK: Anlatımı sıcak, candan, samimi, yürekten olduğu anlatım özelliğidir.

AKICILIK: Bir çırpıda okunan, izlenen, sürükleyici ve pürüzsüz anlatım özelliğidir.

YALINLIK (SADELİK): Süssüz, özentisiz, gösterişsiz, abartısız ve sade bir anlatımdır. Yalın anlatım; duruluk, açıklık, anlaşılırlık gibi birçok özelliği de kapsar.

KAPALILIK: Anlatımın ağdalı, anlaşılmaz olduğu ve sembollerin, şifrelerin, mazmunların olduğu, açık ve kesin olmama özelliğidir.

ÖZLÜLÜK: Mesajlı anlatım özelliğidir. Az sözcükle çok şey anlatmaktır. Özlü anlatımın katmerlisi; yoğunluk, derinliktir.

YOĞUNLUK: Örgünün sık dokunduğu, dolu anlatım özelliğidir. Sözcük ekonomisi(kelime tasarrufu) vardır.

ETKİLİLİK: Çarpıcılığın, sarsıcılığın olduğu, insanda iz bırakan anlatım özelliğidir.

TUTARLILIK: Anlatımda çelişme bulunmayan, uygun, her yönden bağdaşmış, dengeli anlatım özelliğidir.

ÖZGÜNLÜK (ORİJİNALLİK): Kopya ürünü olmayan, öykünmecilikten (taklitçilikten) uzak, kendine özgü, yepyeni, eşsiz ve benzersiz olma özelliğidir.

İNANDIRICILIK: Yaşanmışlık, sahicilik duygusu uyandıran, gerçekliğinden kuşku duyulmayan anlatım özelliğidir.

KALICILIK: Bütün zamanlara seslenen, zamana karşı dayanıklı olma özelliğidir.

EVRENSELLİK: Yerelliği, ulusallığı aşan, tüm insanlığa ulaşan ve her insanı ilgilendiren özellikler taşıyan anlatımdır.

SOKAK ŞAİRİ

bin karanlıktan aldatmaca getirsinler, gersinler/ yalanın boyu cüce seni örtmeye yetmez/

sokakların şairiyim, söze dolaysız giren/ hiçbir nuh’un kurtulamayacağı o tufan adına!/