Mezopotamya, tarih boyunca saldırıya maruz kalan, işgal edilen ve savaşların eksik olmadığı; sürekli kanın aktığı, zenginliklerin talan edildiği bir coğrafya olmuştur. Yaralıdır. Yarası tarihten gelen ve çok derin bir yaradır. İç kanaması durmadı, devam ediyor hâlâ.

Tanım olarak Mezopotamya iki nehir, yani Dicle ve Fırat arasındaki bölgenin adıdır ve Kitabı Mukaddes’te, yani Eski Ahit’te Cennet’in Dicle ve Fırat arasında olduğu yazılıdır. İki nehir arası cennet olunca; Persler/Partlar, Büyük İskender’le Makedonlar, Romalılar, Bizanslar, İslamiyet’le birlikte Araplar, Selçuklu Türkleri, Tatarlar, Moğollar, Osmanlılar, Ruslar, İngilizler, Almanlar, Fransızlar, Amerikalılar bu cennet toprakları istila etmeyi kendilerine iş edindiler. Yakma, yıkma ve kan dökmekle kalmayıp tüm zenginlikleri talan ettiler ve bazıları şu anda da bu saldırı ve talanı sürdürüyorlar.

Bölgemizin on bin yıllık tarihine baktığımızda; aynı coğrafyada, birbirinden farklı, hatta birbirlerine karşı duran pek çok kültürel, etnik ve dinî oluşumun değişerek, birleşerek, dağılarak ve sonra yeniden ve yeniden bütünleşerek geçmişten geleceğe yaptıkları kanlı ve coşkulu yolculuğuna tanık oluruz. Kaderin cilvesi olsa gerek bu coğrafya savaşların, istilaların, dinlerin bereketli dölyatağı ve aynı zamanda birçok inanış ve etnik topluluğunda mezarı olagelmiştir. Tarihin döngüsü, Mezopotamya’nın kaderidir bu.

İbn-i Haldun’un “Coğrafya Kaderdir” deyişi Mezopotamya’da anlamının ötesinde bir anlam içermektedir. Değerli dostum Misbah Hicri imzalayıp gönderdiği yeni çıkan Coğrafya Kaderdir kitabıyla beni Mezopotamya üzerine biraz daha derinlemesine düşünmeye sevk etti. Farklı sözcükleri kullansak da farklı şeyler söylemiyoruz. Kitabına yazdığı sunuş bunun kanıtı: “Evet... Coğrafya kaderimizdir. Üzerinde yaşadığımız toprak parçası, belki dünyanın kuruluşundan itibaren hep bu kadar karmaşık değildi; konum itibariyle hep cazip gelmemişti herkese; ama insanlık, hükümran olma, hâkim olma güdüsünü tekâmül ettirdiğinden beri gözünü hep buraya dikmişti. Buraya sahip olma, yer altı, yer üstü zenginliklerine hükmetme isteği, bu coğrafyayı binlerce yıl insanın hedefinde tutmuş; bu sebeple de burada savaşlar, mücadeleler eksik olmamıştır. (...) Mezopotamya, binlerce yıldır üzerinde Paganist, Sabii, Musevi, Yezidi, Hıristiyan ve İslam inancı taşıyan Kürt, Türk, Arap, Süryani, Keldani, Ermeni, Yahudi vs. çok sayıda topluluğun, iç içe yaşayıp; hayat, birlikte yaşama, hukuk, din, felsefe gibi yapıları etkileyerek, dönüştürerek, bilgi ve tecrübelerini karşılıklı aktararak ortaya çıkardığı özgün, hususi ‘coğrafya’nın adıdır.” (s.8)

Osmanlı İmparatorluğu dağıldıktan sonra varlık gösterdiği alanlarda Türkiye Cumhuriyeti de dâhil olmak üzere 27 devlet kuruldu, ama Mezopotamya’nın kadim halklarından biri olan Kürtler’in, ne devleti oldu ne de hak ve hukukları tanındı uluslararası camia tarafından. Bu nedenle, “Kürt Sorunu” tarihten kalan bir miras olarak bugün önemini koruduğu gibi yakıcı sıcaklığını da her geçen gün daha fazla hissettiriyor. Kürtler, hayatlarıyla kumar oynayarak Ortadoğu/Mezopotamya kazanında ve uluslararası arenada gasp edilen haklarını alma ve tanınma mücadelesi vermeye çalışıyor.

Tarih karartılsa da, çağdaş sözcüklerle süslenip yalanla beslense de Kürt halkının varlığı ve dili yok sayılamaz. Gerçekler hiç beklemediğimiz bir anda söz olur çıkagelir: Bazen efsane, bazen masal, bazen hikâye ve bazen de bir kitap olarak. Misbah Hicri’nin Coğrafya Kaderdir kitabı da böyle bir şey. Hicri, tarihten miras kalan Kürt sorununa ilişkin duygu ve düşüncelerini kitabında güncel gelişmelerin paralelinde edebi bir dille kaleme aldığı yazılarıyla okuyucusuna aktarıyor. Mezopotamya’nın kaderini paylaşan bir Urfalı olarak mensubu olduğu bölge insanını anlatırken aynı zamanda kör olası sıkıntıları dile getiriyor. Yaşanan sorunları ve yanlış uygulamaları bazen eleştirerek, bazen doğruları yazarak, bazen de öneriler sunarak çözüme karınca kararınca omuz vermeye çalışıyor.

Kitap; birincisi sosyal, kültürel, siyasal konular, ikincisi dil, özel olarak Kürt dili ile bazı kavramlar üzerine araştırmaya dayanan konular, üçüncüsü ise, “Onlar Yaşadılar Yaşıyorlar Sesleriyle Sözleriyle Gönlümüzde Yaşıyacaklar” alt başlığı altında Said-i Kürdî, Mesut Berzani, Şivan Perwer, Yılmaz Güney, Ahmet Kaya, Leyla Zana, Abdurrahman Cuduk, Bekir Yıldız, Feridun Yazar, Şair Nabi, Eyşana Elî (Ayşe Şan) gibi bazı Kürt şahsiyetlerle tanışıklığını, anılarını ve bu şahsiyetler hakkındaki düşüncelerini içeren yazılar olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Kitabı yayınlamadaki amacını da şu sözlerle açıklamaktadır: “Daha önce günlük gazetelerde yayınlanmış olan bu yazıların kitap olarak yayınlanmasındaki maksat, genel olarak şudur: insanıyla, kültürüyle, sosyal-toplumsal yapısıyla, okura bu özgün coğrafyanın renklerini taşımak, belki de içinde yaşadığı dünyanın farklılıklarına dikkatini çekmek, bilmeyenlere ise bu coğrafyaya ilişkin soyut topografı anlamında bilgi vermektir.” (s.9)

Kitapta yer alan hemen hemen tüm yazılarda barış, sevgi, paylaşım ve hakkaniyet vurgusu yapılmaktadır ki bunlarda ancak gerçek bir demokrasi ile olur. Demokrasinin önündeki en büyük engel ise bir türlü çözülmeyen Kürt sorunudur, daha doğru bir tanımlamayla Kürtlerin hak gaspıdır. Bütün pislik ve rezilliklerin sebebi buradan kaynaklanıyor. Yanlış yerden başlanınca doğru yere varılamayacağı bilinen bir gerçektir. Kürtlerin hakları iade edilmedikçe, var olan bu sorun adil, demokratik, barışçıl bir şekilde çözülmedikçe Türkiye’de hiçbir şeyin düzeleceğine inanmıyorum. Kürt sorunu çözümsüz kaldıkça, ne darbeler, ne çeteler, ne baskı ve zulümler, ne cinayetler, ne yolsuzluklar, ne uyuşturucu ticareti sonlanır, ne de düşünce suç olmaktan çıkar. Sürekli heybetli cezaevleri yapılır.

Günümüzde gelişmeler can sıkıcı olsa da umudumuzu yitirmemeliyiz. Unutmayalım: Mezopotamya, yükselme ve düşüşün, varoluşun ve tükenmişliğin; yorgunluğun, yaşlanmanın, itaatkârlığın, dinamizmini yitirmenin ve bir volkan gibi her an yeniden patlamanın coğrafyasıdır.

Sevgili Misbah Hicri, Coğrafya Kaderdir’in bahtı ve yolu açık olsun. Sizi kutluyorum.

Künyesi:

Misbah Hicri, Coğrafya Kaderdir, Kent Işıkları Yayınları, 2018 İstanbul, 200 sayfa.