Benim yaşımda olanlar mutlaka ünlü yönetmen Steven Spielberg’in, 1975 yılında çektiği Jaws filmini izlemiştir. Bu arada Hollywood’ı gezerken filmde gösterilen yapma Jaws’ı gösteri yaparken görmüştüm.

Nesilleri hızla azalmasına rağmen, çocukların izlediği çizgi filmlerde ve toplumun büyük çoğunluğunda, Köpek balıkları en yırtıcı, tehlikeli, metaller de dâhil olmak üzere her bulduğunu bile yiyen korkunç canlılar olarak bilinmektedir.

Denizde yüzerken köpek balığı saldırısına uğramak, çoğu insanın en büyük korkularından biridir.

Bunları niye mi yazıyorum?

Pek çok konuda olduğu gibi, bu konuda da bize işlenen algılarla, gerçeklerin aynı olmadığını anlatmak için.

Medya köpek balığı saldırıları nedeniyle insanların mağduriyeti hikâyelerine dikkat çekmeye çalışsa da, gerçekte bizler mi, yoksa onlar mı canavar? Yazımın sonunda beraber karar verelim.

Her yıl köpek balıkları 6 insanı, insanlar 100 milyon köpek balığını öldürüyor.

Yapılan araştırmalar, köpek balıklarının tüm dünyada, 1 yılda ortalama 75 insanı ısırdığını bunlardan 6 sının öldürdüğünü söylüyor. Buna karşı, köpek balığı korkusu ve yüzgeçleri ve etleri için ticari amaçlar nedeniyle yılda 100 milyon köpek balığı öldürülüyor. Peki, adil olmayan bu savaşta, köpek balıklarından gerçekten korkmalı mıyız?

İnsanlar genelde köpek balıklarını vahşi olarak düşünürler. Fakat insanların bu okyanus sakinlerine sırf geçici bir lezzet için yaptıklarını aşağıda anlatacağım.

Florida Doğa Tarihi Müzesi'nin Uluslararası Köpek Balığı Saldırısı Dosyasında yer alan bilgilere göre, korkunç şöhretlerine rağmen köpek balıkları dünyada yılda sadece 6 insanı öldürüyor. Amerika'da her yıl ortalama 1 kişi köpek balığı saldırısından dolayı ölüyor. Rapora göre, 2017 yılında dünya çapında 155 köpek balığı ve insan etkileşimi yaşandı. Başka bir araştırma ise bu etkileşimlerin insanlar tarafından köpek balığının kışkırtılması sonucu yaşandı. Geçen yıl ise köpek balıkları tüm dünyada 5 kişiyi öldürdü.

Peki, bir insanın köpek balığı tarafından öldürülme riski ABD'de 3,748,067'de 1’dir. Ama tuvalet kazalarından, oda spreyinden ve eşek arısı, köpek, yılan ısırması nedeniyle,ölen Amerikalıların sayısı köpek balığı vakalarında ölenlerden çok daha fazladır. Yalnız Florida da aynı yıl otomatlar da oniki kişi öldü.

Florida Doğa Tarihi Müzesi'nin Uluslararası Köpek Balığı Saldırısı Dosyasında, 2022'de dünya çapında 108 iddia edilen köpek balığı-insan etkileşimini araştırıldı. ISAF’ta, insanlar üzerinde 57 nedensiz köpek balığı ısırığı ve 32 kışkırtılmış ısırık olduğunu doğruladı.

“Sebepsiz ısırıklar”, köpek balığının doğal yaşam alanında, köpek balığına yönelik hiçbir insanın provokasyonu olmaksızın, canlı bir insan üzerindeki bir ısırmanın meydana geldiği olaylar olarak tanımlanır.

“Kışkırtılmış ısırıklar”, bir insan bir şekilde köpek balığıyla etkileşime girdiğinde ortaya çıkar: Bunlar, dalgıçların köpek balıklarını taciz ettikten veya onlara dokunmaya çalıştıktan sonra ısırılması, zıpkınla balık avlayanların ısırılması, köpek balıklarını beslemeye çalışan insanların ısırılması, köpek balığını kancadan çıkarırken veya balık ağından çıkarırken meydana gelen ısırıklar ve benzeri durumları içerir.

Kışkırtılmamış köpek balığı ısırıklarının küresel toplamı, ortalamanın altında. 2022'de dünya çapında toplam 70 vakanın 57’si kışkırtılmamış vaka olduğu doğrulanmış, son beş yıllık (2017-2021) yıllık ortalama geçmişteki olaydan daha düşük. Yani 2022’de köpekbalığıyla ilgili dokuz ölüm meydana geldi ve bunlardan beşi sebepsiz olarak belirlendi. Bu sayı, her yıl altı sebepsiz ölümün son beş yıllık küresel ortalaması ile uyumludur.

Oşinografik⁽¹⁾, sosyoekonomik ve meteorolojik koşullardaki yıldan yıla değişkenlik, sudaki yerel köpekbalığı ve insan bolluğunu önemli ölçüde etkiler.

Uzun vadeli eğilimlerle tutarlı olarak, Amerika Birleşik Devletleri 2022'de 41 doğrulanmış vakayla en fazla sebepsiz köpek balığı ısırmasını kaydetti. Bu, 2021'de ABD'de meydana gelen 47 olaydan daha düşük. 41 vaka, dünya çapındaki toplam vakanın %72'sini temsil ediyor. ABD, sebepsiz ısırık sayısında dünya lideri.

Avustralya'nın toplam dokuz provoke edilmemiş olayı, yani bölge için son beş yılda yıllık ortalama olan on beş olaydan daha düşük. Yeni Güney Galler'de dört ısırık, Batı Avustralya'da dört ısırık ve Victoria'da tek bir olay meydana geldi.

Mısır ve Güney Afrika'nın her biri, tümü ölümcül olan iki olay bildirdi. Brezilya, Yeni Zelanda ve Tayland 2022'de tek bir olay olduğunu bildirdi.

Florida onlarca yıldır köpek balığı ısırması sayısında dünya listelerinin zirvesinde yer aldı ve bu eğilim 2022'de de devam etti. Florida'daki 16 vaka, ABD toplamının %39'unu ve dünya çapındaki sebepsiz ısırıkların %28’ini temsil ediyor.

Toplamda, eyalete göre sebepsiz ısırıklar New York’da 8, Kaliforniya’da 4, Güney Karolina’da4, Hawaii’de5, Kuzey Karolina’da 2, Teksas’ta 1 Alabama'da 1 olaylardı. Yalnız Hawaii'deki olaylardan biri ölümcüldü.

Florida'da Volusia İlçesi, eyalet toplamının %44'ünü temsil eden en fazla köpek balığı ısırığına sahipti (7). Bu, bölgede beş yıldaki yıllık ortalama dokuz olaydan bir düşüşü temsil ediyor; ancak kalan dokuz ısırıktan dördü Monroe'da meydana geldi ve Martin, Nassau, Pinellas, Brevard ve Palm Beach ilçelerinde tek olay bildirildi.

Bir köpek balığı tarafından ısırılma riski son derece düşük. Her yıl su rekreasyonuna 2⁾ katılan insan sayısı göz önüne alındığında, dünya çapında nedensiz köpek balığı ısırıklarının toplam sayısı son derece düşüktür.

Bir Afrika atasözü şöyle der; “Aslanlar kendi tarihlerini yazana kadar, av hikâyeleri hep avcıları yüceltecektir! Bizde köpek balığı açısından bakalım mı? Unutmadan söyleyeyim köpek balıkları için, insan eti tercih etmeyecekleri kadar lezzetsizdir.

En zararlı uygulamalardan biri köpek balığı yüzgecidir. Şöyle ki Köpek balığı yüzgeçleri, yüksek parasal ve kültürel değere sahip olduğundan balıkçılar için cazip hedeflerdir. Çin kültüründe bir statü sembolü olan köpek balığı yüzgeci çorbası adı verilen popüler bir yemekte kullanılırlar. Bugün köpek balığı yüzgeci çorbası birçok Asya ülkesinde hala yaygındır.

İyi bilenmiş koruma, savunuculuk ve eğitim kampanyaları, Çin'in köpek balığı yüzgeci çorbası tüketimini 2011'den bu yana %80 oranında azalttıysa da zor kazanılan bu başarı, Tayland, Vietnam, Endonezya ve Makao gibi yerlerde bu yemeğin tüketimindeki artışla kaybedildi.

Pek çok balıkçı, tek parça halinde köpek balıklarını pazara getirmek yerine, köpek balığı yüzgeci götürmeyi tercih eder.Çünkü yüzgeçler vücudun geri kalanından 5 kat daha değerlidir. Kilosu 500 - 1.100 ABD Doları arasında satılır.

Köpek balığı yüzgeci çorbası üretmek için, aranan köpek balığı yüzgeçlerinin yüksek piyasa değeri nedeniyle, balıkçılar tekne ambarlarını Chodryich (bu yüzgeçler) ile doldurmaya çalışırlar. Pek çok balıkçı, yüzgeçleri kestikten sonra teknelerinde yer kaplamasın diye, yüzgeçleri aldıktan sonra köpek balığının geri kalanını canlı canlı okyanusa geri atmayı tercih eder. Önce ele geçirdikleri köpek balığını vücut parçasını olan yüzgeçlerini– onlar acı içinde kıvranırken vahşice kesip alıyorlar. Bu arada köpek balıkları bu işkencede ölmüyor, daha da kötüsüne maruz kalıyorlar. Canlıyken yüzgeçleri alındıktan sonra, okyanusa geri atılır.Yüzgeçleri olmadığı için yüzemediğinden dibe çarpana kadar gider. Orada da yavaş yavaş çaresiz diğer deniz canlıları tarafından canlı canlı yenir.

Fakat söz konusu para olunca, bu kanlı ticaretten faydalanan akımlar yeterince söz etmezler. Amerika’da bunları yapmak yasa dışı olmasına rağmen, sınırları içerisinde köpek balığı yüzgeci alım-satımına izin verdiği için bu kanlı ticarette ABD’nin de payı çoktur. Hatta Savannah (Georgia Eyaleti) bu ticaretin en çok yapıldığı yerlerden biri.

Köpek balığı yüzgeci çorbası içmek zenginlik ve mevki göstergesi olsa da, bu lüks uğruna her yıl 73 milyon köpek balığının zalimce katledilmesinin nasıl görmezden gelindiğini ve insanların bu konuda nasıl duyarsız kaldıklarını da gösteriyor.

İnsanlar lüks uğruna bir kâse zulüm için 65 dolar gibi komik rakamlar ödeyebiliyor, komik dedim çünkü köpek balığı yaşarken dünyaya kazandırdığı değeri aşağıda yazacağım. Yoksa bende biliyorum 380 dolarlık asgari ücrete göre komik olmadığını neyse konumuza dönelim. Üstelik bir cana mâl olan, ortalama bir sebze çorbasından daha düşük besin değerlerine sahip olan köpek balığı yüzgeci çorbasına.

En önemlisi de köpek balıkları, okyanus ekosisteminin sağlığında kritik bir rol oynar. Balık sürülerinin zayıf üyelerini avlarlar ve tüm balıkçılık etkilenmeden önce mutasyona uğramış ve hasta balıkları hızla itlaf ederler. Diğer bir zararlı etki ise kıyı toplulukları için değer kaybıdır. Bir tahmin, yaşayan çekiç kafalı köpek balıklarının ömürleri boyunca 1,6 milyon dolarlık bir değer verdiğini, bu da öldürülen köpek balıklarının satabileceği 200 dolarlık değerden önemli ölçüde daha yüksek.Köpek balıkları temel türlerdendir. Yaşadıkları ekosistemi dengede tutarlar ve bizim buna son derece ihtiyacımız var çünkü sağlıklı okyanuslar sağlıklı bir dünya için gerekli.

Bazı köpek balığı türleri son 15 yılda %98 oranında azaldı ve 200’den fazla köpek balığı türü Uluslararası Köpek Balığı Vakfı tarafından nesli tükenmekte olan türler listesine alındı.

Fakat şu an bunu ABD’de durdurmak için şöyle bir fırsat var: ABD Kongresi‘nde bir grup yakın zamanda Köpek Balığı Yüzgeci Ticareti Tasfiye Yasası‘nı duyurdular. Umarım ABD’de “köpek balığı yüzgeci ya da onu içeren herhangi bir ürünü bulundurma, satın alma, satma, taşıma, ya da ticaretini yapmayı” yasa dışı hale getirecek.

Netfilx’te Işığın hikâyeleri dizinin 2. Sezon 6. Bölümü yanlış anlaşılan yırtıcı hayvanlar 2’yi izlediğinizde köpek balıklarının dalgıçlara, iyi niyet gösterisi yapmalarının dışında ev köpekleri gibi başlarını okşattıklarını görebilirsiniz.

Kısaca biz köpek balıklarına karışmazsak olanlar bizi ısırma ihtiyacı duymazlar.

Yazıma başlarken bahsettiğim. Bir köpek balığının huzurlu bir sahil kasabasını kana bulama hikâyesinin anlatıldığı Jaws filminden sonra, “istemeden de olsa köpek balıklarına olumsuz bir şöhret kazanmasına sebep olduğunu söyleyen” Spielberg, “nüfuslarının azalıyor ve ben bundan suçluluk duyuyorum. Bir köpek balığına yem olmaktan korkmasam da bana kızgın olduklarını hissediyorum” dedi. Suçluluk duyan yalnızca Spielberg değil. Filme konu olan kitabın yazarı Peter Benchley de hayatının geri kalanını köpek balıklarının korunması için kampanya yürüterek geçirmiş. Yazar, “bugün olsa o kitabı yazmam çünkü köpek balıkları insanları hedef almaz ve kesinlikle kin beslemez” diyor.

Şimdi karar verebiliriz Köpek balıkları canavar mı?

Dileğim odur ki: “Bir çorba uğruna” düşünebilen insanlarımızın da düşman olarak tanıtılmasına ve yüzgeçlerinin kesilmesine neden olanlar. Spielberg ve Benchley gibi suçluluk duyarlar.

[email protected]

İSTATİSTİK KAYNAKLAR

Uluslararası Köpekbalığı Saldırısı DosyasıFlorida Köpekbalığı Araştırma Programı Florida Doğa Tarihi Müzesi – Florida Üniversitesi Gainesville, FL 32611 ABD (352) 273-1954 e-posta: [email protected]

https://www.floridamuseum.ufl.edu/shark-attacks/yearly-worldwide-summary/