Vergide adalet nasıl sağlanır?

Ali Abbas Yılmaz - Özel

Koordineli bir vergi reformu

TİGRİS HABER - “Katma değere dayanan geniş tabanlı bir tüketim vergisi” düzenlemesinin ihtiyaç olduğunu dile getiren Adil Kılıçaslan, “Geniş tabanlı tek oranlı ve istisnası çok az bir Katma Değer Vergisine, içki, sigara, akaryakıt üzerine konan tüketim vergisine, koruma amacı güden bir ithalat vergisine, idari açıdan uygulanması kolay, makul oranlı, stopaj ağırlıklı, az istisnalı bir gelir ve kurumlar vergisi politikasına sahip olmalıdır. Koordineli bir vergi reformu, kişisel vergilerdeki değişiklikleri vergilemenin bütün amaçlarıyla uyumlu hale getirir ve bu vergi değişmelerinin uyumunu temin eder” diye belirtti.

Zararda ödenen geçici vergile neden ödenmiyor?

Adaletli vergi reformunun yapılması gerektiğini kaydeden Sercan Gölcü ise  “Her 3 ayda bir işletmeler kârın Geçici Vergisini ödüyor ama zararında ödediği geçici vergiyi geri alamıyor. Nakit sıkıntısı şirketi zora sokuyor” tespitinde bulundu.

Tigris Haber’in ekonomi yazarlarından Adil Kılıçaslan ve Sercan Gölcü vergi reformuna ilişkin sorularımızı yanıtladı.

Tigris Haber: Devlet istediği zaman istediği kadar yeni vergi veya vergi oranları belirlemesi halka hizmetin karşılığı mıdır?

Sercan Gölcü: Deprem döneminde deprem vergisi çıkardılar. Haberleşme araçlarına özel iletişim vergisi ardından bunları yapısallaştırdılar. ÖTV diye bir şey çıktı. Aracın maliyetinin %80’ine kadar ÖTV alınmaktadır. Yani arabanın yarısından fazlası ilave olarak vergi... Önce ÖTV’yi ilave ediyor ardından toplam rakam üzerinden KDV hesaplanıyor ilaveten. Katma değer vergisi Dünyanın her tarafında kayıt dışı ekonomiyi kayıt altına almak ve otokontrol sistemi kurmak için kullanılır. Hep düşük oranlarda... %1, %5, %6, %8 gibi… Çift haneli %18 gibi oran göremezsiniz. Çok özellikli durumlar hariç... Biz de çift haneli oranlar çok var… Kurumlar vergisinde %22 olduğu gibi.

Adil Kılıçaslan: Hepimiz vergilerin kısaltılmış halini biliyoruz. Mesela ÖTV:  ÖTV’nin açılımı Özel TÜKETİM (HARCAMA) Vergisidir. Birçok vergi AB Gümrük Birliğine girerken, hem AB vergi mevzuatını eşleştirmek hem de AB den gelen ürünlerin yerli sanayimizi bitirmesin diye ÖTV yani parası olan alacaksa da ekstra vergi ödesin diye konmuştur. Yani hem hazır değiliz hem de politikacıların sanki halka hizmet için AB ye girme çabasının takdiri için AB üyelik şartları ile yurt içi pazarımızı AB ye açtık. “Dereyi görmeden paçaları sıvadık.” KDV açılımı da Katma Değer Vergisi. Anlamı üretim yapan işletmelerimizin ürettiği katma değerden devletin vergi alması. Adaletsizlik faize para koyanların, tahvil alanların, borsada işlem yapanların yani çalışmadan kazananların değil, alın teriyle üreterek kazanmanın vergisi esasında gerçek adı ATV (Alın Teri Vergisi). 

Tigris Haber: Vergi reformunda verginin hakça dağıtılacağı, az kazanandan az, çok kazanandan çok vergi sistemi kurulacağı söyleniyor, bu sistem vergide adaleti sağlar mı?

Sercan Gölcü: Böyle mantık olamaz. Böyle keyfilik olmaz. Böyle bir vergi reformu adaletin karşılığı olmaz ve vergi kaçırmanın veya vergi maliyetini ürün maliyetine eklenmesini engellemez. İşveren için kâr gelir – gider arasındaki farktır. Vergi de gider rakamıdır. İşverenlerin üzerindeki bu gider kalemini ekonomik rekabet gücü zayıflar. Adaletli vergi reformu muhakkak yapılması gerekir. Her 3 ayda bir işletmeler kârın Geçici Vergisini ödüyor ama zararında ödediği geçici vergiyi geri alamıyor. Nakit sıkıntısı şirketi zora sokuyor.

Adil Kılıçaslan: Her ne kadar verginin hakça dağıtıldığı söylense de, her türlü vergiyi ürün satın alarak tüketici öder. Bence ücretlilere de defter tutma hakkı verilse ve giderlerinden sonra yani net kazancından vergi alınsa, işte bu dünyanın uygulamak istediği vergi reformu olur. Bu defter işini TV de reklamlarda hesap açtırdığınız bankalar ücretsiz gerçekleştiriyor. Amerika’da ücretlilerde yıllık vergi beyannamesi verir ve vergiyi kendileri öder.  Maaşı almadan önce sanki bütün ücret kâr gibi vergi kesilmez. Bizde de aylık beyanname sonucu kalan gelirin vergisini çalışanların banka hesabından kesilebilir.  Bu sistemi işletmelerde uygulayabilir. Vergi ödemek canımızı sıkar ama ülkenin tasarrufunu gerçekleştirir.

Tigris Haber: Vergi gelirleri ülkenin tasarrufu mudur?

Sercan Gölcü: Devlet bütçesini örneğin 2021 yılında 1,3 trilyon TL yapılacağına 800 milyar yapılması ve belli harcamaların kısıtlanması gerekir. İsraflar, saraylar, sosyal tesisler, lüks arabalar, temsil giderleri bunların haddi hesabı yok.  Merkezden taşraya kadar her kesim gelen ödeneklere göre lüks harcamalar yapmaktadır. Vergi reformunun yapılmasının yanında vergi denetim yapılacağı merkezin ve itiraz merkezinin muhakkak oluşturulması gerekir. Şuanda vergi mahkemeleri var. Vergi mahkemelerimiz bölge vergi mahkemelerine, bölge vergi mahkemeleri de Danıştay mahkemelerine bağlıdır. Dolayısıyla Vergi Mahkemelerini Danıştay’dan ayırmamız gerekir. Bunlara yerindelik ilkesi ve usul esasların yeniden incelenmesi gerekir.

Adil Kılıçaslan: Devlet kurumlarımızdaki her türlü işlemimizde işlem gideri olarak çeşitli harçlar, damga vergisi, karar pulu vergisi, TRT payı, özel iletişim vergisi benzeri bir dolu ödeme yaparız. Bu vergiler kamuda çalışanların maaşının karşılığıdır. Bu durumda KDV, ÖTV, Kurumlar, Gelir vergisi vb. nereye harcanır? İşte bunun açıklanması için devletinde harcamalarını Sayıştay denetler ama Başkanlık sistemi bunu engellemekte, kamu memurlarının dolambaçlı yollara girmesine sebep olmaktadır. Nasıl işletmeler 3 ayda bir Geçici Vergi beyannamesi veriyor, Devletinde 3 ayda bir aynı şekilde beyanname vermesi gerekir. Nasıl işlem yanlışlıklarından işletmelere ceza kesiliyorsa, Devlet de işlem yanlışlıklarında işlemi yapan memuru, yöneticisini cezalandırmalı. Devlet ile şirketi karşılaştırdığımızda, şirket hissedarları yanlış işlem yapan çalışanı nasıl kapının önüne koyuyorlarsa, Devlet de aynı işlemi yapmalı.  Reformun başlama noktası devlettir. Atasözümüz der ki “İğneyi kendine çuvaldızı karşındakine batır.” Memurların umursamaz tavırlarını kabul edemeyiz.

Tigris Haber: Vergi kanunlarında nasıl bir reform yapılabilir?

Sercan Gölcü: Kapsamlı bir vergi reformunun yapılmasına acil ihtiyaç vardır. Öncelikle böyle parça parça değil, torba yasalarıyla değil; gerçek anlamda mükellefin vergi ödemesine kolaylık sağlayacak. Mali müşavirlere ve meslek mensuplarına daha fazla angarya yükler yüklemeyecek. Daha çok mükellef yaratacak, haksız rekabeti ortadan kaldıracak veya silecek sistem bir an önce devreye sokmalı. Hem devletin gelirini artırmak hem de vatandaşlar arasında/ mükellefler arasındaki bu haksız rekabeti önlemek gerektiğini vurgulayan kalıcı reformlar oluşturulmalıdır.

Adil Kılıçaslan: Vergi kanunları karmaşıktır. Muafiyetler ve istisnalar vardır ama yüz sayfa istisna ve muafiyet çeşidi vardır. Muafiyetlerini tespit etmek çeşitli şartlara bağlı olduğu için zordur. Yetkilendirilmiş 182 muhasebe programı, 106 bin mali müşavir ve binlerce vergi memuru, müfettişi bu karmaşık bilgileri seviyesinde çözdüklerini zannediyorlar. Hâlbuki yapay zekâlı bir programı 66 kişi hazırlar, bu saydığım kişiler cezaya girmeden uygular. Bu sefer vergi dairelerinin ceza geliri kalmaz. O yüzden bir konuyu ne kadar karmaşıklaştırırlarsa o kadar çok ceza kesilir düşüncesi ile vergi mevzuatı sadeleştirilmiyor. Bence vergi reformunun başarı ayaklarından birisi mevzuatın sadeleştirilmesi, mevzuatı uygulayan muhasebe programlarının oluşturulması olmalıdır.

Tigris Haber: Vergi reformunu zorunlu kılan unsurlar ve ülke deneyimlerinden çıkarılacak dersler nelerdir?

Sercan Gölcü: Vergi reformu deneyimlerinin gözden geçirilmesi sonucu, çoğu gelişmekte olan ülkede vergi yapılarının şu şekilde olduğunu göstermektedir:

Karmaşık: İdare etmek ve başa çıkmak zordur,

Esnek değil: Ekonomik faaliyetlerin değişen yapısına ve ekonomik büyümeye karşı duyarsızdır,

Etkin değil: Göreli olarak sık sık çok düşük gelir artışı sağlarken ciddi boyutlarda ekonomik sapmaları ve dengesizlikleri ortaya çıkarmaktadır,

Eşitsizlik: Aynı durumda olan kişilere ve işletmelere karşı farklı muamele yapılmaktadır,

Adaletsiz: Vergi idaresi ve uygulaması seçicidir ve vergi sistemini yıkabilecek güce sahip olanların lehinde davranmaktadır.

Adil Kılıçaslan: Vergi reformunun konusunun ülkeden ülkeye değişmesine karşın vergi reformunun yönü hakkındaki bazı genel sonuçlar diğer ülkelerin deneyimlerinden çıkarılabilir: Gelişmekte olan ülkeler, dar vergi tabanı üzerine yüksek vergiler koymaktadırlar ki bu vergi kaçakçılığını teşvik etmekte ve bu da vergi sisteminin adaletine gölge düşürmektedir. Katma değere dayanan geniş tabanlı bir tüketim vergisi olmalıdır. Bu çerçevede, bütünlüğü sağlanmış bir vergi düzeni olmalıdır. Geniş tabanlı tek oranlı ve istisnası çok az bir Katma Değer Vergisine, içki, sigara, akaryakıt üzerine konan tüketim vergisine, koruma amacı güden bir ithalat vergisine, idari açıdan uygulanması kolay, makul oranlı, stopaj ağırlıklı, az istisnalı bir gelir ve kurumlar vergisi politikasına sahip olmalıdır. Koordineli bir vergi reformu, kişisel vergilerdeki değişiklikleri vergilemenin bütün amaçlarıyla uyumlu hale getirir ve bu vergi değişmelerinin uyumunu temin eder. Vergi sisteminin hasılat dışı amaçlar (belirli yatırımlara yönelik vergi ayrıcalıkları tanınması) için kullanılmasının önüne geçilmelidir.

Vergi sistemlerinin reforma edilmesinde gelişmekte olan ülkeler, yalnızca sahip oldukları kurumsal çerçeve tarafından değil, bunun yanında sermaye ihraç eden ülkelerdeki vergi yapısı tarafından da kısıtlanmakta olduğunun bilincinde olarak hareket etmelidir. Vergi sisteminde yapılan reformların ve değişikliklerin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi ve amaçlanan etkinliğin yaratılabilmesi, söz konusu düzenlemelerin mükellefler tarafından kabul görmesi ile yakından ilgilidir ve mükellef görüşlerinin yasal düzenlemelere önemli ölçüde yansıtıldığı kanaatinin yaratılması önemlidir.