Neden 15 Mayıs?

15 Mayıs Kürt Dil Bayramı vesilesiyle 15 Mayıs’ın tarihsel dayanaklarını Kürt dili üzerine ciddi araştırmaları olan ve aynı zamanda İsmail Beşikçi Vakfı Diyarbakır Şubesinin Başkanlığını yapan Ahmed Kani ile konuştuk.

Kürt Dil Bayramının tarihçesi hakkında neler söylemek istersiniz?

Üç yıl boyunca 14 Mayıs’ta kutlandı

Kürt Dil Bayramının kutlanması 2006 yılına dayanıyor. 2006 yılında yurtdışındaki Kürt aydınları arasında 13-14 Mayıs günlerinde dil üzerine yapılan çalışmalar üzerine alınmış bir kararla birlikte ilk olarak kutlanıyor. Kürt dilinin önemini vurgulamak için o günlerde yurtdışındaki aydınların çabasıyla 14 Mayıs Kürt Dil Bayramı olarak kutlanmaya başlıyor. 14 Mayıs’ın Kürt Dil Bayramı olarak kabul edilme gerekçesi de şudur: O gün, 13 Mayıs’ta toplanan aydınlar grubu 14 Mayıs’ta Dil ve Eğitim Komisyonu oluşturuyorlar ve bu komisyonun oluşturulduğu tarihi de Dil Bayramı olarak kararlaştırıyorlar. 2007’den 2009’a kadar da 14 Mayıs Kürt Dil Bayramı olarak kutlandı. O günden sonra ise Kürt dilinin tarihçesini anlatmak, dil üzerine çalışmaları yoğunlaştırmak adına her Dil Bayramında çeşitli etkinlikler yapıldı, konferanslar, seminerler verildi.

Hawar dergisinin Kürt diline katkıları…

Tabii bu üç yıllık süre içinde de Dil Bayramının neden 14 Mayıs olarak belirlendiği çeşitli platformlarda tartışıldı ve sorgulandı. Neden14 Mayıs, tarihçesi nedir, dil üzerine tarihi süreç içinde daha anlamlı bir gün yok mudur vs… konuları tartışılınca aslında 15 Mayıs’ın Kürt dili üzerindeki tarihsel anlamı daha büyük olduğu gerçeği ortaya çıktı. 15 Mayıs 1932 yılında Latin harfleriyle ilk Kürtçe alfabenin oluşturulduğu gerçeği tartışmalar ışığında öne çıkınca da 15 Mayıs üzerinde yoğunlaşmalar başlıyor. Tarih 1932 ve Hawar dergisinin yayın hayatına başlaması aynı zanda Kürt Dilinin Latin alfabesine kavuşma tarihidir. Eskiden Kürtler Arap alfabesini kullanıyorlardı ve Kürtler 1932’deLatin alfabesine geçmeye karar verdiler bu da Kürt dilinin daha da yaygınlaşmasının, gelişmesinin önünü açtı. Hawar dergisi 1932’den 1943’e kadar 11 yıllık bir süreç boyunca Kürt dili üzerine, Kürt kültürü üzerine çok büyük katkıları oldu ve derginin çok geniş bir de yazar kadrosu vardı. Bu dergi ile Kürt dilinin grameri, dil bilimi üzerine hemen hemen temeller atılıyor. Hawar dergisi dil üzerine fonolojiden tutun da morfolojiye kadar, cümle kuruluşlarına kadar tüm alanlarda çok ciddi araştırmalara imza atıyor. Kürt folkloru araştırmaları, öykücülüğü, romanları bu dönemde temellendiriliyor. Bu dönemde Kürt dil bilimi üzerine ciddi araştırmalar yapılıyor. Tüm bu çalışmalar ise Fransız dil bilimci Roger Lescot’la birlikte bu süreçte Celadet Ali Bedirhan Kürtçe gramer yazıyorlar.

‘Dil Bayramı, 15 Mayıs’ta tarihsel mirasının üzerine oturdu’

Bütün bu anlatımlarımla amaçladığım şey, 15 Mayıs tarihinin sonradan yerli yerine oturtulduğudur. Elbette ki 15 Mayıs’ta Kürt Dil Bayramının kutlanmış olması çok önemlidir ve Kürt dili üzerine yapılan çalışmaları özetlemesi açısından da isabetli bir seçimdir. Hawar dergisi o zamanlar Şam’da yayınlanıyor ve o günlerde Şam Fransa’nın da mandasıdır. O dönem Bedirhan kardeşler bu dil çalışmalarına öncülük ediyorlar. Tabii o yıllarda bunlarla beraber çok ciddi bir ekip var. Adıyaman’dan Osman Sabri var, Mardin’den Cigerxwîn ve değişik yörelerden Kürt Alimler bir araya gelerek Hawar dergisiyle Kürt dilinin gelişmesine ciddi hizmetler veriyorlar. 15 Mayıs Dil Bayramı da 2009’dan sonra bu tarihsel miras üzerine oturdu ve çok doğru da oldu. 2006’da 14 Mayıs kararı bir grup aydının inisiyatifinde gelişti ama son 9 yılda Dil Bayramı asıl tarihsel anlamını buldu. 15 Mayıs’ın dil bayramı olarak kararlaştırılması aynı zamanda genç aydınların geçmişten kopmasının da önüne geçmiş oldu.

‘OHAL’den dolayı etkinliklerde bir daralma da var’

Kürt Dil Bayramı her ne kadar 15 Mayıs olarak kararlaştırılsa da Kürt dili üzerine etkinlikler 13- 16 Mayıs tarihleri arasına yayılarak yıllardır kutlanıyor. Bu yıl OHAL’den dolayı etkinliklerde bir daralma da var. Halk arasında da çok fazla bilinmiyor ama Dil Bayramı vesilesiyle de olsa Kürt dili üzerine etkinlikler yapılmasını ok önemsiyorum.

Kürt dili üzerine sizin de çalışmalarınız var ve yakın zamanda bu konu üzerine çıkan bir kitabınız da var. Biraz kitabınızdan ve sizi bu kitabı yazmaya sevk eden koşullardan bahseder misiniz?

‘Bu kitap Kürt dilinde bir boşluğu doldurmaya yönelik bir çalışmadır’

Bu kitap benim, Mardin Artuklu Üniversitesinde Yüksek Lisans Tez çalışması olarak başlayan kitaptır. Bu tez çalışmam sırasında başka bir alandaki boşluktan dolayı bu çalışmayı kitaplaştırdım. Benim esas tez konum ise ilk Kürt gazetesi üzerinedir. Bu gazete Mısır Kahire’de yayınlanan bir gazetedir ve şuanda tez çalışmam da bitmek üzeredir. İki bölüm halinde olan kitabımın içeriği Kürt dilinin sözcük yapısıdır. Kürt dilinin ekleri, sözcük kökleri, cümle yapısı üzerinde ciddi bir araştırmanın sonunda bu çalışmayı kitaplaştırdım. Kürt dili sadece Türkçe gibi sadece son eklerle olan bir dil değildir, ön ekleri de orta ekleri de son ekleri de var. Dolayısıyla Kürt dilinde ekler çok önemlidir. Morfolojiya Kurmanci ü zımannasi adlı çalışmam Kürt dilinin ekleri üzerinedir. Ben geçmişimde de Türkçe öğretmenliğinden emekli olduğum için sözcük yapıları üzerine ciddi araştırmalarım vardı. O nedenle de bu birikimimi kendi anadilimde de değerlendirme adına Kürtçenin sözcük yapısı üzerine bu çalışmayı yaptım. Morfolojinin Türkçe karşılığı olan biçim bilim alanında anadilimde bir çalışma ile okurların eline ciddi bir kaynak sunmuş oldum. Bu kitap Kürt dilinde bir boşluğu doldurmaya yönelik bir çalışmadır. Ayrıca bu kitap üzerinde Şubat, Mart ve Nisan aylarında yazarlarla, dil bilimcilerle ortaklaşa kitap üzerine değerlendirmelerin yapıldığı bir atölye çalışması da yapıldı.”

Ali Abbas Yılmaz / Özel