D.Ü., Diyarbakır'ın dokusunu raporlaştırdı

DİYARBAKIR Dicle Üniversitesi Çevre Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Kemal Güven, UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'nde yer alan Diyarbakır Kalesi ve Dicle Kültürel Peyzajı'nın Dünya Miras Listesi'ne adaylığı kapsamında; Büyükşehir Belediyesi Diyarbakır Kalesi ve Dicle Kültürel Peyzajı Alan Yönetimi Başkanlığı'na bir rapor sundu.

Kentsel Sit Alanı olan Suriçi ve birlikte planlanması düşünülen Hevsel Bahçeleri ve Dicle Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı'nın hazırlanması çalışmalarında katkı sunmak amacıyla raporu hazırladığını dile getiren Güven, onlarca fotoğrafla desteklenen yaklaşık 80 sayfalık "Diyarbakır'da Çevre Sorunları Değerlendirme Raporu" nu Büyükşehir Belediyesi Diyarbakır Kalesi ve Dicle Kültürel Peyzajı Alan Yönetimi Başkanlığına sunduğunu ifade etti. Hızlı nüfus artışı, altyapı sorunları ve çarpık kentleşme, evsel ve tıbbi atıklar, çöp surunu, Dicle nehri ıslahı gibi çok sayıda başlık içeren raporda, Diyarbakır'ın, barındırdığı zengin kültürel çeşitlilik bakımından özgün bir mimari ve yapılanma tarihine sahip nadir yerleşim birimlerinden birisi olduğu ancak, son dönemlerde yaşanan etnik sorunlar, göç ve çarpık kentleşmenin şehrin bu özgün mimarisini yok ettiği belirtildi.

Diyarbakır kenti ve planlamaya konu olan alanlara yönelik en önemli çevresel ve kültürel değerlerin surlar, Dicle vadisi, Hevsel Bahçeleri ve buradaki ekolojik yapı yani flora ve fauna olduğunu kaydeden Güven, Diyarbakır kentinde plan dışı, kaçak, düzensiz yapılaşmalar dikkat çekici boyutlarda olduğunu aktardı. Surlardan daha yüksek binaların inşa edilmesinin tarihi dokuyu zedelediğini aktaran Güven, "Dağkapı'dan Urfakapı'ya kadar surlar boyunca kötü görünüm sergileyen surlardan daha yüksek binalar inşa edilmiştir. Ayrıca Benusen burcundan Mardinkapı'ya kadar surlara bitişik gecekonduların yapımı engellenememiştir. Bunlar, görsel kirlilik oluşturmaktadır. Yapılaşmada kat farklılıklarının önlenmesi, cadde ve sokaklarda ölçü ve plana uygun inşaatların yapılması, ruhsat verilirken tam uygunluk aranmalı ve denetim sağlanmalıdır. 2004 yılında başlatılan imar mastır planı eksiksiz uygulanmalıdır" dedi.

Aşırı nüfusun çarpık kentleşmeyi beraberinde getirdiğine dikkat çeken Güven, bunun beraberinde alt yapı, katı atık (çöp) Dicle nehri kirliliği gibi sorunları ortaya çıkardığını söyledi. Güven, hazırlanan raporda ağırlıklı olarak çarpık kentleşme, alt yapı sorunları, Kent yaşamı için öneme sahip Dicle vadisi ve Hevsel Bahçelerine yönelik kirletici unsurlar üzerinde durulduğunu ifade etti.

“Geri kazanım deposu bulunmuyor”

Çöplerin, toplama alanlarında vahşi depolama biçiminde depolandığını beliren Güven, Diyarbakır'ın henüz lisanslı bir hafriyat depolama ve geri kazanım tesisinin bulunmadığına dikkat çekti. Güven sözlerini şöyle sürdürdü:

"Diyarbakır tarihsel yerleşiminin sınırı ve kültürel simgesi olan surlar, Dicle nehrinin hemen kıyısında yükselmiştir. Dini kitaplarda Fırat Nehri ile birlikte anılan ve cennet olarak nitelenen Mezopotamya'nın bir parçası olan Dicle vadisi, üzerinde önemle durulması gereken bir değerdir. Bu bakımdan Dicle nehri kirliliği ve buna yol açan faktörler üzerinde hassasiyetle durulmuştur. Dicle Havzasında Dicle nehrini kirleten faktörleri endüstriyel, evsel, tarımsal, madencilik, erozyon kaynaklı kirlilik, kum ocakları ve kaçak deşarjlar olarak sıralayabiliriz.

Dicle Havzası projesi Büyükşehir Belediyesi'nin bütçesi yetmediğinden, son olarak Çevre Ve Şehircilik Bakanlığı bu işe ele atmış görünüyor. Dicle Vadisi ve çevresi Diyarbakır Kenti'nin doğal çevre kalitesi ve rekreasyon potansiyeli açısından en önemli alanını oluşturmaktadır. Dicle Nehrinin ıslahı nehrin yapısını, akış hızını ve kodunu değiştirmeden, kesinlikle baraj veya gölet oluşturma şeklinde değil, o bölgenin mikro klima yapısı ile oynanmadan ve biyolojik çeşitlilik gözetilerek yapılmalıdır.”

“Kırklar Dağı’ndaki imarların yıkılmalı”

Kırklar Dağı'nın kent tarihi için öneminin tartışılmaz olduğunun altını çizen Güven, Kırklar Dağı'nda yapılan imarların yıkılmasının gerekliliğine dikkat çekti. Güven, "Kırklar Dağı nın Kent kültüründeki önemi tartışılmaz. Kitaplardaki şu ifadeye dikkat çekmek isterim: "Kadim Amida'da Kırklar meclisi (kentte, esnafın, zanaatkârların, çiftçilerin temsilcilerinden oluşurdu) kentin sorunlarını o yıl yapılacak imar faaliyetlerini, açılacak yeni ibadet yerlerini halka sunmak için hummalı bir faaliyet yürütürdü. Newroz Bayramı Kırklar Dağı'nda kutlanırdı. Bu kutlamalara kentin tüm dini mensupları hep birlikte katılırdı. Meşaleler yakılır ve Kırklar meclisi o yıl yapılacak faaliyetleri ve etkinlikleri halka sunardı. Kentin kültürel ve tarihi değerlerinin etkilenmemesi için halkın bilinçlendirilmesi, eşsiz güzellikteki On Gözlü köprü siluetini etkileyen ve Diyarbakır için kültürel ve tarihi değere sahip Kırklar Dağı'ndaki yapıların inşaatı derhal durdurulması ve hemen yıkılması için girişimlerde bulunulmalıdır" dedi.