Üniversiteye yerleşme sürecine baktığımız zaman, Cumhuriyet tarihi boyunca farklı uygulamaların yapıldığını görmekteyiz. 1960 ‘lar dan önce lise mezun sayısı az olduğu için, pek çok fakülteye alımlar sınavsız yapılmıştır. Geçen zaman içinde talep yoğunluğunun artmasıyla, bitirilen lisenin türü ve lise bitirme derecesine göre alımlar yapılmıştır.
İlerleyen zamanlarda talep yelpazesinin genişlemesiyle, bazı fakülteler amaçlarına uygun biçimde, sınavla öğrenci almaya başladı. Lise mezun sayısındaki artış ve üniversiteye yerleşmede yaşanan çeşitli sorunlardan dolayı, 1974’te sınavların tek merkezden uygulanmasına karar verildi.1974- 1975 yıllarında aynı gün sabah ve öğleden sonra olmak üzere iki oturum, 1976-1980 yıllarında ise aynı günde bir oturumda uygulandı. Sınav 1981 den sonra iki basamaklı hale getirildi. İlk basamak nisan ayında Öğrenci Seçme Sınavı(ÖSS) ,ikinci basamak Öğrenci Yerleştirme Sınavı(ÖYS)adlarıyla haziranda uygulandı.1982 den itibaren adayların lise diploma notları da yerleştirme puanlarına eklendi.
1987 yılından itibaren yükseköğretim programlarıyla ilgili tercihlerini belli alanlarda toplayan adaylara, sınavda belli testleri çözme hakkı getirildi.1999 da ise sınav tek basamaklı hale getirildi. İki aşamalı olan sınav, ÖSS adıyla tek sınava indirgendi. Sınav sorularına temel teşkil eden bilgilerde temel eğitim müfredatının dışına çıkılmadı.2006 da yapılan değişiklikle müfredatın alanı tüm lise konularını içine alacak şekilde genişletildi.
2010 yılından itibaren tekrar iki aşamalı sisteme geçildi. Yeni ismi Yükseköğretime Geçiş Sınavı(YGS) yapılan sınavla adayların yeterlilikleri ölçüldü. Bununla beraber Lisans Yerleştirme Sınavı(LYS)adıyla uygulanacak sınavla da adayların lisans bölümlerine girebilme koşulu getirildi. (LYS art arda 5 oturumdan oluşuyordu) Her iki sınavın ortalamaları alınarak yerleştirme puanları hesaplandı. Adaylar, bu sistemle lisans türüne göre testleri çözerek ve yine bu test türlerine göre puan grupları oluşturularak tercih seçenekleri yapıldı. Bu sınav sisteminde puanlamalar ve tercihler daha komplike bir yapıya girmişti. Bu sınavlar haziran ayında iki hafta sonunda ayrı oturumlarda uygulandı.
2017 yılında yapılan düzenlemeyle yeni sistemin adı Yüksek Öğretim Kurumları Sınavı(YKS) oldu. Sistemin ilk zamanlarında Temel Yeterlilik Testi olarak uygulanacak olan testin içeriği sadece Türkçe ve matematikten oluşacaktı. Yapılan itirazlar sonucunda fen ve sosyal testleri de eklenerek günümüzde halen uygulanmakta olan sisteme geçilmiş oldu.(11.02.2022 de değişikler yapıldı)
Şimdi gelin bu sistemin ana hatlarına bakalım;
Sınav 3 oturumda yapılıyor. İlk oturum TYT(Temel Yeterlilik Testi), tüm adayların girmesi zorunludur.9 ve 10.sınıf müfredatından oluşmakta olup daha çok yorum gücü, değerlendirme ve sentezleme becerisine dönük soruları kapsamaktadır. Sınav soru sayısı 120, süre ise 135 dakikaydı.(Türkçe:40, Matematik:40, Fen:20, sosyal:20 soru) Ön lisan bölümlerinin tercihinde TYT puanları kullanılmaktadır. TYT baraj puanı 150(ön lisanslar için) puan olarak uygulandı. AYT de lisans bölümlerine yerleşebilmek için geçilmesi gereken baraj 180 puandı. Toplam yerleştirme puanına katkısı %40 oranındadır. Haziran ayında cumartesi günü uygulanmaktadır.
Sınavın ikinci oturumu ise AYT(Alan Yeterlilik Testi)ikinci gün yani Pazar günü uygulanan ve daha çok 11 ve 12. sınıf konularından oluşmaktadır. Sınav 160 sorudan oluşup 180 dakika sürmektedir.(mat:40, fen:40, sosyal-1:40, sosyal-2.40) Öğrenciler bu sınavda girmek istedikleri bölümlerin testlerini çözerken, ister tek alandan, isterlerse tüm alanlarla ilgili çözümler yapabilirler. (örneğin bir öğrenci hem tıp hem de hukuk tercihi ile okul öncesi öğretmenlik tercihi vermek istiyorsa tüm testleri çözmesi gerekecek.) Bunlardan sadece birini tercih vermek istiyorsa ilgili testleri tek çözecek)Bu sınav daha çok bilgiyi kullanma becerisini ölçmeye dönük sorulardan oluşmaktadır. Bu oturumda adaylar lisans tercihler için gerekli puanları elde edebilmek için ilgili testleri çözmeleri gerekmektedir. Lisans programlarına yerleşmek için 180 barajı kullanılmaktaydı. Sonradan yapılan değişiklikle lisans bölümlerinin tümüne LYS puanıyla yerleşme koşulu getirildi(açık öğretim lisans bölümleri dâhil, yetenek sınavıyla girilen lisanslar hariç)) Ayrıca lisans bölümlerine yerleşebilmek için başarı sırası koşulu getirildi. (örneğin tıp:50 bin, hukuk:100 bin gibi ) Son oturum ise YDT(Yabancı Dil Testi) den oluşmaktadır.80 soru ya karşın 120 dakikadan oluşan sınav süresi hakkı bulunmaktadır.
YKS sınavı ile ilgili 11.02.2022 tarihinde yapılan değişikliklerle, TYT sınav süresi 30 dakika uzatıldı.150-180 barajları kaldırıldı. Özel yetenek sınavları için uygulanan taban puanları uygulaması üniversitelerin oluruna bırakıldı. TYT den alınan 200 ve üstü puanların iki yıl geçerli olması durumu bu yıldan sonra uygulanmayacak. Son değişikliklerle beraber üniversite sınav serüvenimiz şimdilik bu şekilde ilerde ne olur ne biter onu zaman gösterecek.
Genel olarak üniversite yerleştirme sisteminin tarihçesini ele alamaya çalıştım. Sınavla ilgili analizleri bir başka yazıma bıraktım.