Albert Louis Gabriyel’i Diyarbakır’la ilgilenenler tarihi Diyarbakır surlarını yıkımdan kurtaran adam olarak tanır ve bilirler. 1932 yılında Ortadoğu, Anadolu ve Mezopotamya coğrafyası hakkında arkeolojik araştırmalar yapmak üzere bölgeye gelmiş bir Fransız araştırmacı arkeologdur Gabriyel.
Anılan yıllarda gelir ve fark eder ki kentin o yıllardaki valisi o zamanki şehir yerleşim yeri olan kadim suriçine hava girmiyor diye tarihi surları dinamitleterek yıkmakla meşguldür. Hemen durumu Ankara’ya rapor eder ve birkaç noktadaki tahribata rağmen sur yıkımı gelen emirle durdurulur.
Sonra Albert Gabriyel bölgede çalışmalar yapar ve 1940 yılında çizimler, fotoğraflar ve metinlerden oluşan kitabı Fransızca olarak yayınlanır. Bizler yıllar sonra bu kıymetli kitabın farkına vardık. Uzun zamandır değişik makamlara kitabın Türkçeye ve Kürtçeye çevrilip basılması için başvurularda bulunduk. Her işin bir zamanı var derler ya! Öyle oldu. Diyarbakır Tanıtma, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Diyarbakır Şubesi bu işe sıcak baktı ve bir yıllık bir çaba sonunda gayet profesyonel bir işle kitap nihayet görücüye çıktı.
Yaşam öyküsü ve çabaları incelendiğinde görülecektir ki; Profesör Albert Louis Gabriel sadece araştırmacı, yazar ve arkeolog olarak değil, aynı zamanda kadim Diyarbekir surlarını yıkımdan, hatta yok olmaktan kurtaran şahsiyettir.
Louis Gabriel’in “Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler” olarak Türkçeye çevirisi yapılıp basılan kitabı Gabriel’e gecikmiş vefa ve özür borcu olarak da değerlendirilmelidir.
Albert Louis Gabriyel diyor ki; "Benim amacım, bizzat Anadolu'da giriştiğim ve kısmen tamamladığım araştırmayı Fırat'ın ötesine de taşımaktı. Ne var ki Anadolu söz konusu olduğunda elimde ta en başından beri Türk âlimlerin hazırladığı özlü anlatımlar, monografi eskizleri, yazıtlarla ilgili yayınlar ve makaleler vardı.
Yeni kalkıştığım bu işin ise bunun eşiğine yaklaşır bir hali yoktu: Yukarı Mezopotamya'nın abideleri ekseriyetle seyyahların kısacık tariflerinden tanınmaktaydı ve sadece önceden yayınlanmış olan çalışmalar yapıların birinci elden incelenmesine dayanmıyordu.
Diyarbekir'deki yazıtlar ve bölgenin çok sayıdaki yazıt metinleri büyük ölçüde yayımlanmamıştı. İlki Nisan-Mayıs 1932'de, ikincisi aynı yılın Ekim-Kasım'ında olmak üzere iki seyahat gerçekleştirdik.
Bu Seyahatimiz sırasında, Mardin, Dunaysır (Kızıltepe), Hisn-Kayfâ (Hasankeyf), Mardin, Dunaysır (Kızıltepe), Dara, Nisibin (Nusaybin), Harran, Urfa, Bitlis, Ahlat, Batman, Harput, Pertek, Malatya şehirlerini ziyaret ettim” diyor Gabriyel.
İşte bu vesileyle Albert Louis Gabriyelin, “Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler” kitabı Türkçenin okurlarına kazandırılıyorken kitabı salt bir gezi kitabı olarak değil, aynı zamanda Diyarbakır başta olmak üzere yukarı Mezopotamya’nın kültürel mirasının 1940’lar itibariyle yazılı ve basılı kaynak metinleri olarak da okumalı.
Kitabın baskıya hazırlık aşamasını Ankara’da Dipnot Yayınevi ve Emirali Türkmen yaptı. Fransızcadan titiz çevirisini İdil Çetin, editörlüğünü de nacizane ben yaptım.
Kitap DİTAV Diyarbakır şubesinden temin edilebilir. Telefon: 0 532 746 52 10)