Geçtiğimiz hafta bir ziyaret sebebiyle Irak Kürdistanı’nın Hewlêr / Erbil şehrinde idim…
Bu tür programlı seyahatlerin yoğun gündemlerinin dışında bazen insanın o güne kadar farkında ya da haberdar olmadığı güzelliklerle buluşması hayatın incelikleri olarak şahsi ajandanızda kayıt altına alınmış oluyor.
Dicle Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (DİTAM) bir sivil toplum buluşması olarak programladığı seyahatin resmi ziyaretlerinden biri de Erbil Valisi Newzat Hadî’yi makamında ziyaretti. Ziyaretin sohbet faslından sonra Erbil valisi küçücük bir kutu içinde üzeri pütürlü ama avucunuza aldığınızda hoş ve latif bir koku saçan elma benzeri bir armağanla yolculadı bizi.
O armağan hakkında çok kısa bir bilgi orada verilmiş olmakla birlikte dönünce merak edip araştırarak soruşturdum ve işin aslını öğrenmiş oldum.
Meğerse üzerine karanfil saplanmış elma imiş Erbil valisinin bizzat Irak Kürdistanı Kültür Bakanlığı’nca bir proje olarak işlevlendirilen ve turizm objesi haline dönüştürülen armağanı.
Eski İran Kürtlerinin tarihinde yılın istenilen gününde âşıkların, sevgililerin, sevdiklerinden ayrı düşenlerin aşkını, sevdasını, sevgisini dile getirmek, yeniden hatırlatmak için sunduğu bir kadir kıymet bilirlik nişanesi imiş Kürtçe adıyla Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Elma)…
Küçük boy bir kırmızı elmanın üzeri çok sık birbirine bitişik olmak kaydıyla karanfillerle donatılıyor. İşlem bittikten sonra kuru karanfilin kokusu taze elma kokusuyla buluşunca hoş bir rayiha ortama yayılıyor. Üstelik bu iki ürünün buluşma hali çok uzun süre kaybolmuyor.
Bize sunulan karanfilli elma paketinin üzerinde 2014 tarihi vardı ve çok güzel kokuyordu. İçinde çok dilli olarak hazırlanmış kısa tanıtım metnine baktığımda yüz yıl dahi geçse kokusunu kaybetmediği ifade ediliyordu.
Projeyi İran Kürdistanı’ndaki çatışmalı hâl nedeniyle topraklarını terk edip Irak Kürdistanı’na yerleşen ve 11 yıl Süleymaniye’de okuyup yaşayan, şimdililerde Diyarbakır’da yaşayan Heykeltraş Seywan Saedian, Irak Kültür Bakanlığı’na sunmuş. Dönemin Kültür Bakanı Felakeddin Kakeyî projeye çok sıcak bakmış ve hayata geçirmiş. Sonra da taşınabilir organik Kürt kültürü simgeselliği üzerinden önemli bir yitik değerin gün yüzüne çıkmasına vesile olmuş Sêva Mêxekrêj…
Bu yazıyı yazarken birazda konuyla ilgili cehaletimden “utanıp sıkılarak” projenin sahibi Seywan Saedian’ı aradım. Kendisine de sordum. Sağ olsun paylaştı. 2005 yılında Irak Kürdistanı Kültür Bakanlığı’na projeyi sunduğunda bu çok eski gelenek neredeyse unutulmuş bir haldeymiş. 2005 yılından sonra öncelikli olarak Irak Kürdistanı’nın dört şehri ve 100 dolayında irili ufaklı yerleşkesinde adeta bir “karanfilli elma sevgililer bayramı” kutlaması haline dönüşmüş. Hakkında dört belgesel film, 30 saat dolayında video kaydı, sayısını kendisinin de hatırlamadığı kadar röportaj ve yazı yayımlanmış.
2013 yılında Irak Kürdistanı Şehitler Bakanlığı “Sêva Mêxekrêj”den 1000 adet satın alarak Saddam döneminin en büyük kitlesel Kürt katliamı olan ve 200 binin üzerinde insanın katledilmesi olarak tarihe geçen Enfal ve Halepçe soykırımının mağduru ailelere o günün anısına armağan olarak sunulmuş. Aslında bu sunumun ironik bir arka planı da var elbette. Bilindiği üzere Enfal ve Halepçe katliamından kurtulanlar yukarıdan atılan gazın bir elma kokusu ile yayıldığını ve sonunun ölümlerle bittiğini anlatıyorlardı.
Ama işin asıl otantik Kürt tarihindeki hikâyesine göre; yaşanmış olan birçok aşk hikâyesinde âşık olan ama aşkını söyleyemeyen genç kız Sêva Mêxekrêji hazırlayıp âşık olduğu kişiye aşkını dile getirmek üzere gönderiyor. Ayrıca aralarında sorun yaşayan sevgililer de barışma nişanesi olarak Karanfilli Elma hazırlayıp birbirlerine sunarlarmış.
Sêva Mêxekrêj üzerinde yapılan kimi araştırmalarda bu geleneğin Zerdüştilik döneminden beri var olan bir “aşk geleneği” olduğu ve “aşk” ile “barış” üzerinden yılın herhangi bir gününde dile getirilebileceği dillendiriliyor.
Ama işin uluslararası boyuta taşınması bir başka güzelliği beraberinde getiriyor. 2005 yılında projenin hayatiyet bulmasıyla, 2006 yılından itibaren madem 14 Şubat Sevgililer Günü dünyanın her yerinde kutlanıyor, aynı gün Sêva Mêxekrêj (Karanfilli Kırmızı Elma) Günü, “Valentîna Kurda” olarak Kürtler arasında kabul görüp yaygınlaşmış.
Bu vesileyle bu projeyi uluslararası organik Kürt kültürü olarak yaygınlaştırmak isteyen Seywan Saedian’ın isteğine umarım bir aklı başında kurum sahip çıkar…
O halde Valentîna Kurda u Sêva Mêxekrêj piroz be…