Bir şehrin kültürel çehresini gösteren en önemli göstergelerden biri okumadır. Kentte yaşayan insanların ne kadarı kitap gazete okuyor. Ne tür kitaplar okunuyor? Bu konuda yeterli olmamakla beraber bazı araştırmalar vardır. Ama bu araştırmalardan ortaya çıkan sonuç genel olarak yeterince okunmadığı ve okumaya ilgi gösterilmediğidir. Nüfusa göre kentteki okul sayısı, yerelinde kaç gazete çıktığı, okuyanların da ne tür okudukları; o kentin kültürel gelişmişliği açısından önemlidir.
Geçenlerde Arif Özsavcı (Sarıpişo) arşivinden bir veri paylaştı. Diyarbakır’ın kent nüfusu ve hangi okulların olduğu, kentte çıkan günlük gazetelerin isimlerinin yer aldığı bir istatistikti. Kent merkezindeki nüfusa oranla okul sayısı ve özellikle kentte çıkan günlük gazete sayısına baktığımızda kentte ciddi bir okuma oranı olduğunu görmekteyiz.
Diyarbakır’da 1927’de il merkezinin nüfusu 31.511 iken il genel nüfusu ise 194.183
1960 nüfus sayımına göre kent merkezinin nüfusu 80.645 ilçelerle birlikte ilin nüfusu 400.501 olarak kayıtlara geçiyor.
1960 yıllarında kentte çıkan günlük gazete sayısı ise 12’dir. Bu gazeteler; Demokrasiye Güven, Yeni Yurt, Dicle, Yeni Diyarbakır Sesi, Müstakil Diyarbakır Sesi, Diyarbakır, Ümit, Demokrat Kale, Ziya Gökalp, Dilek, Yeni Şark Postası ve Mücadele isimleriyle yayın hayatına devam ettirmişlerdir.
Yine 1960’lı yıllarında Diyarbakır kent merkezindeki orta dereceli okulların ise; Ziya Gökalp Lisesi, Ticaret Lisesi ve akşam kısmı, Erkek İlk öğretmen Okulu, Kız Sanat Enstitüsü ve akşam kısmı, Erkek Sanat Enstitüsü, İmam Hatip Okulu, Diyarbakır Koleji, Ali Emiri Ortaokulu ve Sağlık Koleji olarak eğitim veren orta eğitim kurumlarıdır.
Diyarbakır’da orta yaşın üzerindeki insanlarımızla sohbet ettiğimizde hayata ve yaşama dair tecrübe ve geleceğe ilişkin öngörü ve görüşlerinin ne kadar derin olduğunu anlama açısından; tarihsel kültürel birikimin yanında, geçmişte eğitime ve okumaya verdikleri önemin de payı büyük vardır.