61 yıllık Baas rejiminin son temsilcisi Beşşar Esad kimdir?

Baba Hafız Esad, Alevi kökenli yoksul bir kırsal ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve Baas Partisi saflarında darbe ile partinin Suriye kolunun kontrolünü ele geçirdi ve Suriye Devlet Başkanlığına kadar yükseldi.

Beşşar, üç çocuklu Esad ailesinin ikinci çocuğu olarak 11 Eylül 1965’te Şam’da dünyaya geldi. Beşşar Esad'ın beş kardeşi vardı ve bunlardan üçü vefat etti. Esad, iyi bir tedrisattan geçerek ilk ve orta öğrenimini Şam'daki Arap-Fransız el-Hurriye Okulu'nda tamamladı. 1982 yılında liseden mezun oldu ve ardından Şam Üniversitesi'nde tıp eğitimi aldı.

Şam Üniversitesi'nde Tıp Fakültesi'ni bitiren Beşar Esad göz doktoru olarak askeri hastanede çalışmaya başladı. 1992 yılında yüksek eğitimi için Londra'ya gitti. İyi derecede Fransızca ve İngilizce bilmektedir.

Ağabeyi Basil'in, 1994 yılında trafik kazasında hayatını kaybetmesiyle hem kendisinin hem de Suriye'nin kaderi değişmiş oldu. Çünkü baba Hafız Esad, selefi olarak Basil'i hazırlıyordu. Bu ani ölümün ardından baba Hafız Esad, Londra'da eğitimini sürdüren Beşşar Esad'ı askeri ve siyasi tecrübesi az olmasına rağmen Şam'a çağırdı.

Baba Hafız Esad, halk nezdinde de kusursuz bir selef yaratmak için hızla Beşşar Esad'ın askeri eğitimine önem verdi.

Askeri akademide eğitim alarak Elit Cumhuriyet Muhafızlarında Albay rütbesine erişti.

Hafız Esad'ın planı işliyordu ancak sadece askeri yönden değil, sosyal yönden de Beşar Esad'ın popülaritesinin arttırılması gerekiyordu. Yolsuzlukla mücadele kampanyasının başına geçirilen Beşar, Arap Fransız okulunda aldığı eğitimin üzerine Londra'da yaşamış olması sebebiyle Suriye toplumunda temsil ettiği moderniteye uygun olarak Suriye Bilgisayar Kurumu'nun başına da getirildi.

Takvimler 10 Haziran 2000'i gösterirken baba Hafız Esad hayatını kaybetmişti. Suriye'nin o dönemki anayasasına göre 40 yaşını doldurmamış bir kimse, devlet başkanı olma yeterliliğini taşımıyordu. Hızlıca anayasa değiştirildi ve o gün 35 yaşında olan Beşşar Esad için bu madde 34 yaş olarak yeniden düzenlendi. Babasının ölümünden 8 gün sonra Baas Partisi'nin Genel Sekreteri oldu.

Babasının ölümünden tam 1 ay sonra 10 Temmuz'da, 35 yaşındayken Suriye Devlet Başkanı olarak seçildi. O dönem babadan oğula geçen bir yönetim anlayışına dair imaj oluşması toplumda rahatsızlık yaratsa da Beşar Esad'ın modern yanı bu rahatsızlıkların tolere edilmesine neden oldu.

İktidara gelirken batıya dönük liberal ekonomi vaadinde bulunan Esad, demokrasi ve adalet gibi konularda batıya dönük politikalar izlemedi. Beşar Esad'ın iktidara geldiği ilk dönemler "Şam Baharı" olarak anıldı. Göreve gelmesinin hemen ardından yazarlar, entelektüeller, muhalifler, kültür aktivistleri ve diğerleri tarafından yürütülen ve Şam Baharı olarak bilinen reform hareketi, Mezzeh hapishanesinin kapatılmasına ve Müslüman Kardeşler'e bağlı yüzlerce siyasi mahkumun serbest bırakılmasını sağlayan geniş kapsamlı bir af ilan edilmesine yol açan temkinli ilerlemeler kaydetti.

2000 yılında Esma Esad ile evlenen Beşar Esad, 3 çocuk sahibidir. ABD'nin Irak işgaline kadar bu şekilde bir yönetim anlayışı izleyen Esad, işgalle beraber ABD karşıtı söylemlere geçti ve batıya dönük yüzün yerini batı karşıtı söylemler aldı.

ABD'nin Irak'ı işgalinin ardından Orta Doğu'da değişen dengeler, Esad'ı sert tedbirler ve değişikliklere itti. 2005 yılında kabinesini değiştiren Esad, babasının döneminden kalan askeri ve siyasi bakanları görevden aldı. Kendisi gibi genç isimleri atayan Esad, 2007 seçimlerine genç isimlerle gitti. 2007'de yeniden seçimleri kazanan Esad, Orta Doğu'daki gelişmeler nedeniyle bu bölgedeki ülkelerin maruz kaldığı izolasyonu kırmak için politikalar geliştirdi.

Kendisi ve Baas Partisi için sonun başlangıcı olacak 2011'e gelindiğinde Kuzey Afrika'yı ve Orta Doğu'nun büyük bölümünü kasıp kavuran "Arap Baharı" Suriye'ye de sıçramıştı.

Arap Baharı'ndan etkilenen Suriye'de, Baas karşıtı muhalifler sokaklardaydı. Esad, bu taleplere demokratik cevaplar vermek yerine şiddetle bastırma yoluna gitti. Bu yol, sonu daha da hızlandırdı. Muhaliflerin eylemleri bir anda 2012 yılında iyice kendini belli eden iç savaşı getirdi.

Suriye'deki muhalifler Türkiye, Katar, Suudi Arabistan gibi ülkelerden maddi, manevi ve askeri destek alırken; Esad yönetimi de İran'dan destek alırken Lübnan'da bulunan Hizbullah militanları da muhaliflerle savaşmak için Suriye'ye getirilmişti.

Takvimler 21 Ağustos 2013’ü gösterdiğinde muhaliflere dönük operasyonlar yürüten Esad yönetimine bağlı Suriye ordusunun kimyasal silahla saldırılar düzenlediği iddiaları Esad'ın devrilmesi için uluslararası müdahale çağrılarını da beraberinde getirdi. En ölümcül kimyasal saldırı 21 Ağustos 2013 tarihinde Guta'da gerçekleştirilen ve 281 ila 1.729 kişinin ölümüne yol açan sarin gazı saldırısıdır. Esad rejimine bağlı Suriye Ordusunun envanterinde bulunan kimyasal silahların kullanımının uluslararası bir denetim mekanizmasıyla kontrol altına alınması konusunda ABD, Rusya ve Esad yönetimi anlaşmaya vardı.

2014 yılında düzenlenen seçimlerden de Esad başarıyla çıktı ve bu seçimlerin ardından Suriye'de yaşanan iç savaşta Rusya doğrudan taraf olarak konumlandı. Rusya da Suriye Ordusu'yla birlikte muhalif güçlere karşı silahlı operasyonlar düzenliyordu.

Suriye İnsan Hakları Ağı'na göre, Esad yanlısı güçler, iç savaş sırasında yaşanan sivil ölümlerin yüzde 90'ına neden olmuştur ve iç savaş nedeniyle en az 580 bin kişi hayatını kaybetmiştir. 23 Aralık 2012 ile 18 Ocak 2019 arasında Suriye’de 336 kez kimyasal silah saldırısı düzenlendi.

Haziran 2014’te Amerikan Suriye Hesap Verebilirlik Projesi, Esad’ı hükümet yetkililerinin savaş suçları iddianamesi listesine dahil etti ve Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne gönderdi. 2023’te Kanada ve Hollanda, Esad hükümetini BM İşkenceye Karşı Sözleşme’yi ihlal etmekle suçlayan ortak bir davayı Uluslararası Adalet Divanı’na taşıdı.

2015’ten sonra Esad yönetimi ordusunu yeniden yapılandırmaya çalıştı. Zayıflayan birlikleri Rus askeri danışmanların yardımıyla yeniden organize etti. Orduyu toprak savunmasından vazgeçirip daha hareketli bir yapıya kavuşturdu. Hava kuvvetlerinin yeniden aktif olması, muhaliflere karşı üstünlük sağladı. Bu üstünlük 2023’ün ortalarına kadar sürdü.

61 yıllık rejim sona eriyor

HTŞ liderliğindeki ağırlıklı olarak cihatçı gruplardan oluşan muhaliflerin 27 Kasım 2024’te başlattığı saldırılar, çok hızlı sonuç vermeye başladı. İdlib'den başlayan kentlerin düşüşü, Halep, Hama ve Humus ile devam etti. 1 hafta gibi kısa bir sürede muhaliflerin başkent Şam'ın kapılarına dayanması Esad rejiminin askeri zafiyetini de ortaya koydu.

Baas rejimi, HTŞ'yle savaşmadan başkent Şam'ı teslim etti. Beşşar Esad, 7 Aralık 2024 sabahı başkentten ayrıldı ve Suriye’de 61 yıllık Baas rejimi de sona ermiş oldu.

Rus Devlet Medyası'ndan edinilen bilgilere göre; Beşşar Esad, ailesiyle birlikte 8 Aralık'ta Rusya'nın başkenti Moskova'ya bir uçakla indi. Rusya'nın kendisine ve ailesine sığınmacı olarak kalmasını teklif ettiği belirtildi.

Bugünden itibaren Suriye'de oluşacak yeni durum ve Esad'ın uluslararası anlamda akıbeti yeni süreçte en büyük merak konusu.