Küresel ısınma nedeniyle Hevsel 'kuş vahası' haline geldi

Salih Yeşil

TİGRİS HABER - Küresel ısınmadan dolayı çevresindeki dere ve akarsuların kuruduğu Dicle Nehri'nin içinden geçtiği Hevsel Bahçeleri'nde kuş popülasyonda gözle görülür artış yaşanıyor. Dicle Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölüm Başkanı ve Kuş Bilimci Prof. Dr. Ahmet Kılıç, yıl boyu burada kalan bazı türlerin artık "yerli" tür sayıldığını kaydetti.

Kaynağını Elazığ ve Diyarbakır'dan alarak Basra Körfezi'ne dökülen 553 kilometre uzunluğundaki Dicle Nehri, küresel ısınmanın yol açtığı kuraklık nedeniyle çevresindeki dere, akarsu, gölet ve sulak alanların kurumasıyla son yıllarda kuşlar için adeta bir vaha konumuna geldi. En az 280 çeşit kuşun Hevsel Bahçeleri ve çevresinde yaşadığı tespit edilirken Dicle Üniversitesi tarafından 150 farklı tür kayıt altına alındı. Birçok kuş türü, küresel ısınmanın yol açtığı kuraklık nedeniyle Dicle Nehri'nin Diyarbakır'ın Sur ilçesindeki Hevsel Bahçeleri'ni mesken tuttu. Bazı kuş türler geçici konaklama ya da göç rotasının uğrak yerleri olarak kullanırken bazı kuş türleri ise burada kalıcı hale geldi.

Yıl boyu burada kalan ve burayı üreme alanları seçen bazı kuşların popülasyonunda gözle görülür artış dikkat çekiyor. Özellikle balıkçıl kuşunun türlerindeki artış gözlerden kaçmıyor. Balıkçılların burayı yıl boyu mesken tutması ve üreme alanı olarak burayı seçmesi, Dicle Nehri'nde balık yönünden zenginleştiğine de işaret ediyor.

Hevsel Bahçeleri'nde sayılarının fazlalığıyla dikkati çeken balıkçıl türlerinin başında küçük ak balıkçıl (ekretta garzetta) geliyor.

Dicle Nehri'nin Hevsel'den geçen kıyılarında sık sık tanık olabileceğiniz başka bir balıkçıl türü gece balıkçılı (nycticorax nycticorax).

Küçük balıkçıl ve gece balıkçılını popülasyonun artışını alaca balıkçıl (ardeola ralloides) takip ediyor.

Hevsel Bahçeleri'nde kalıcı hale gelmesi nedeniyle nüfusunda kayda değer bir artış yaşayan başka bir tür ise alaca yalı çapkını (ceryle rudis). Yalı çapkınları aynı zamanda avlandığı suların temizliğinin işaret olarak görülür.

Deniz göl ve nehir kıyılarında koloniler halinde yaşayıp Hevsel'i üreme alanı olarak seçen ve burada artık "yerli" bir tür haline gelen kuş türlerinden biri ise karabatak (phalacrocorax carbo).

Türkiye'nin tamamında görülen ve sulak alanlarda sürüler halinde böcekler, böcek larvaları, küçük balıklar, amfibiler ile beslenen çeltik kuşu (plegadis falcinellus) Hevsel'i son zamanlarda mesken tutan kuşlardan.

Türkiye'nin hemen hemen her bölgesinde yaşayan sarı ayaklı ya da saz tavuğu (gallinula chloropus) olarak bilinen tavuk da Hevsel'de sazlık alanları mesken tutan türler arasında.

Türkiye'nin her yerinde yaşayan ağaçkakan da son zamanlar da Hevsel'i daimî misafiri olurken Hevsel kırlangıçların da uğrak mekânı ve üreme alanı haline geldi.

Dicle Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölüm Başkanı ve Kuş Bilimci Prof. Dr. Ahmet Kılıç, Hevsel'deki çeşitliliğin artmasının nedeni olarak küresel ısınmayı gösteriyor. Kılıç, "Dicle Vadisi, aslında Hevsel Bahçeleri ya da Diyarbakır’daki kısmıyla bir kuş cenneti özelliği atfediliyor. Bu yıllardan beridir öyle. Kuşların yuvadan ayrılması, onun dışında bölgede ciddi bir kuraklık var. Bazı dereler, çaylar, göletler kurudu. Dicle nehri deyim yerindeyse bir vaha özeliği arz ediyor. Kuşlar bu nedenlerden dolayı buraya özelikle yoğunlaşıyorlar" diye konuştu.

Ciddi bir kuraklık olduğunu ve bölgedeki barajların sürekli su bırakmasının Dicle Nehri'nin su yoğunluğunu arttırdığını ifade eden Kılıç, "Eğer o barajlar olmasaydı siz bugün Dicle Nehri'nde bugün yürümüş olurdunuz. Durum o kadar vahim. Şimdi kuşlar niye burayı tercih ediyor. Burası nispeten korunaklı alanlar, evet avcı baskısı var, insan faktörü var fakat diğer yerlerde kuraklık olduğu için Dicle Nehrini tercih ediyorlar" ifadelerini kullandı.

Bazı türlerin artık "yerli" tür haline geldiğini ifade eden Kılıç, "Yalı çapkını burada yıl boyunca görülüyor, buranın yerlisi. Büyük ak balıkçıl, küçük akbalıkçıl, alaca balıkçıl, gece balıkçılı burada yaz kış bulunuyorlar bizim yerli türümüzdür. Karabatakları eskiden kışın görüyorduk. Şimdi yıl boyunca görmeye başladık. O da Diyarbakır'ın yerlisi oldu. Nüfus büyüdü ve burada kaldılar sonucuna ulaşılıyor. Biz önceki yıllarda 200-300 türden bahsediyorduk. Şu ana kadar 150 türü geçen bir tespitimiz var. Yani o rakama neredeyse ulaştık. Burası tam bir kuş cenneti. Yoğunluğun bir nedeni de yavruların artık ortaya çıkması. Çevredeki dereler ve göletler kuruduğu için hayvanlar burada yoğunlaştı" şeklinde konuştu.

İklim değişikliği nedeniyle Hevsel'in kuşlar için öneminin artacağını ve korunması gerektiğini ifade eden Kılıç, "Önceden beklediğimiz iklim koşulları olmayacak. Aniden bastıran yağmurlar, seller, felaketler olacak. Genel itibariyle kuraklık ve aşırı sıcaklıklar olacak. Bu durumda Hevsel kuşlar için bir sığınak olacak bunun için o doğallığı korumamız lazım. Son zamanlarda Hevsel'de tek tip tarım yapılmaya başlandı. Neredeyse mısırdan başka tarım ürünü ekilmemeye başlandı. Mısır tarlaları çoğaldı, bu da mono tarıma girer. Tek tip tarım deniliyor. Bu da doğru bir şey değil, bizim orada özelikle organik tarımı desteklememiz lazım. Sebze meyve yetiştiriciliğini desteklememiz lazım" uyarısı yaptı.