‘Kul bunalmayınca Xızır yetişmez’

Diyarbakır Pir Sultan Abdal Kültür Derneği Cemevi Eş Başkanı Cafer Koluman, Alevi inanışındaki Hızır orucuna ilişkin şunları söyledi: ‘Xızır yoldaşın ola, Yetiş Ya Xızır, Kul bunalmayınca Xızır yetişmez’ halk arasında kullanılan bu deyimlerden de anlaşılacağı üzere Xızır, yardıma muhtaçların, darda kalanların yardımına koşan kurtarıcıdır. Halk inançlarına göre ölmezlik sırına ulaşmış, ermiş kişidir.”

Orta doğudaki bütün halkların söylencelerinde yer alan Hızır kültü ve Hızır ayında tutulan 3 günlük oruç Anadolu Aleviliğinde de oldukça yaygındır.  Anadolu’da inlerce mekân ve yerin adı Hızır ismiyle anılır. Kur`an ve Tevrat`ta adı anılan Hızır, halk inançlarında Peygamber sayılır. Hızır İlyas bayramı, Hızır postu, Hızır suyu, Hızır dağı, Hızır ziyareti ve Hızır orucu vs. gibi etkinliklerle anıla gelen inanış Anadolu Aleviliğinde özel bir öneme sahiptir.

Abu hayat, ölümsüzlük suyunu içtiğine inanılan, doğa’ya can veren, darda kalanlara yardım eden Aksakallı bir Pir olan Hızır’ın uğradığı her yere bolluk ve bereket getirdiğine,  rüyasına girdiği kişinin derdine derman, yarasına ilaç olduğuna inanılır. Bin yıllardır Anadolu Alevileri bu inançlarını hep canlı ve saklı tutarlar. 

Anadolu’daki Alevilerin gelenekselleşmiş inanç kültürü içinde en önemli ay olan Hızır ayında üç gün oruç tutulur. Şubat ayının ilk haftasından başlayıp Şubat sonuna kadar, dört hafta boyunca Alevilerin yerleşim birimlerinde tutulan üç günlük Hızır orucu mitolojik söylenceye dayanır. Nuh’un gemisinin fırtınaya yakalanması ve insanların bu felaketten kurtulmak için ‘Yetiş ya Hızır, kurtar bizi’  yakarışının kabul olduğu ve fırtınanın dinmesiyle gemi içindekilerin sağ salim kurtulduğuna inanılır.

Hızır Orucunun üçüncü günü sabahı, el değirmeninde öğütülen kavrulmuş buğday olan ve halk dilinde kavut denilen un’a tereyağı ve şerbet dökülerek yapılan lokma bütün köy halkına dualar eşliğinde dağıtılır. Kurbanı olanlar kurbanlarını keserler. Cem yapılır, kabirler ziyaret edilir.

Anadolu’da soğuk kış günlerinde şubat ayının 13–14–15. Günlerine denk gelen Hızır orucu, halkın zor zamanlarındaki umut arayışının adıdır.  

Diyarbakır’daki Alevilerinin inanç ve ibadet merkezi olan Diyarbakır Pir Sultan Abdal Kültür Derneği Cemevi Eş Başkanı Cafer Koluman ile Hızır Orucu ve Alevilerdeki Hızır inanışı üzerine konuştuk.

Kolumanı’ın dilinden Hızır Orucu ve Alevilik:

‘Bozatlı Xızır’

“Xızır, Alevi topluluklarında darda kalanlara yardım ettiğine, sıkıntıya düşenlerin sıkıntısını giderdiğine, çağrıldığında yardıma koştuğuna inanılan ulvi bir kişiliktir. Genelde adı ‘Bozatlı Xızır’ olarak anılır.

‘Kul bunalmayınca Xızır yetişmez’

‘Xızır yoldaşın ola, Yetiş Ya Xızır, Kul bunalmayınca Xızır yetişmez’ halk arasında kullanılan bu deyimlerden de anlaşılacağı üzere Xızır, yardıma muhtaçların, darda kalanların yardımına koşan kurtarıcıdır. Halk inançlarına göre ölmezlik sırına ulaşmış, ermiş kişidir. Xızır, halk arasında aksakallı, nur yüzlü bir yaşlı, bilge ve kurtarıcıdır. O, kendisini yardıma çağıran herkese boz atıyla uçarak yetişir. Bastığı yerlerde güller, çiçekler açar. Ekinler yeşerir, bülbüller ötmeye başlar. Elini sürdüğü kişi dertlerden, hastalıklardan, uğursuzluklardan arınır ve ömür boyu sürecek mutluluk sırrına ulaşır.

“Xızır orucu 13-14-15 Şubat günlerinde tutulmaktadır”

Oruç geleneği de, Nuh peygamberin gemisi fırtınaya tutulduğu gün halk, ‘Ya Xızır Bizi kurtar’ diye yakarmıştır. Allah halkın duasını kabul edince fırtına dinmiştir. İşte o zaman Xızır’a kurtarıldıkları için 3 günlük oruç adamışlardır. Xızır orucu Alevilikte yaygın olarak tutulan bir oruçtur. Xızır orucu Rumi takvime göre 31 Ocak ile 2 Şubat arasında tutulurdu. Ancak miladi takvime göre ve son günlerde yapılan uygulamaya göre ise 13-14-15 Şubat günlerinde tutulmaktadır. Orucun bittiği gün ise Cem yapılır. Lokması olan canlar lokmalarını Xızır’a adarlar. Cemden 1 gün önce kavrulmuş buğday un haline getirilir. Buna ‘Xızır kavutu’ denir.

‘Xızır ve İlyas kardeştirler’

Alevi inancına göre Xızır, her konuda her şeyi bilen birisidir ve yeryüzünde Tanrının bir nevi vekildir. Xızır inanışının önce Mezopotamya’da ortaya çıktığı, buradan da Yahudi geleneklerine ve inancına girdiği, daha sonra da Hıristiyan ve Müslüman inancına geçerek önemli oranda yayılmıştır. Yani bütün dinlerde ve inançlarda bir şekilde yerini alan önemli bir inançtır. Xzır ismi genellikle İlyas ismi ile birlikte anılır. Xızır ve İlyas kardeştirler. Xızır karada, İlyas ise deryada kurtarıcıdır. Xızır ve İlyas yılda bir kez 6 Mayıs günü bir gül ğacının dibinde buluşurlar. Bu güne de Xıdrellez günü denilir.

“18 Şubat Perşembe akşamı Cemevinde Xızır Cem’i yapılacak”

Pir Sultan Abdal Kültür Derneği ve Cemevi Diyarbakır Şubesi olarak 2013 yılından beri Cemevimizde bu geleneği yaşatıyoruz. Bu tarihten önce Xızır geleneği burada neredeyse unutturulmuştu. Bizler de dernek yöneticileri olarak mevcut Cemevimizde bu geleneğimizin yaşatılması Aleviliğin özüne uygun hizmetler verilmesi için her yıl pirlerimizle danışarak Xızır orucu ve Xızır Cem’i geleneğini canlı tutmaya çalışmaktayız. Bu yıl da 18 Şubat Perşembe akşamı Diyarbakır’da mevcut pirlerimizin yürüteceği bir Cem gerçekleştireceğiz.

Haber: Ali Abbas YILMAZ