Kobra etkisi
Bir problemi çözmek için yapılan bir eylemin ya da teşviklerin, problemi daha da kötüleştirmesine ‘Kobra Etkisi’ denir. Genellikle ekonomi ve siyasetteki yanlış kararların, istenmeyen sonuçlara, nasıl neden olabileceğini göstermek için kullanılır.
Hindistan’ın, Büyük Britanya sömürgesi olduğu dönemde, kraliyet temsilcileri kobralardan çok rahatsız olurlar. Kobraları bitirmek için ne kadar uğraşırlarsa uğraşsınlar bir türlü başarılı olamazalar. Merkezi Delhi’de olan Doğu Hindistan Şirketi'ndeki çok zeki bir İngiliz yetkili şöyle bir yöntem bulduğunu söyler, “Neden biz uğraşıyoruz? Kobra kafası getiren her bir Hintliye para ödül verelim olsun bitsin…”
Bunun üzerine bu kampanya başlatılır. Önceleri başarılı giden uygulamanın sayesin de kobraların sayısı azalır.
Şark kurnazlığı özelliğini taşıyan ve zor koşullara uyumları ile bilinen Hintliler, “Madem İngilizler her ölü kobraya para veriyor o zaman biz bu kobraları besleyelim üretelim. Hem de yorulmayız…” derler.
Bu fikirle yola çıkan Hintliler, kobra çiftlikleri kurarak yılanları üretirler, hem para kazanırlar, hem de kobraların sayısını artırırlar.
İngilizlerin kobra alımları ilk dönemlere göre sayları artınca, bu durumu fark ederler.
Çözüm olarak, daha fazla kobra üretilmesin diye, yeni bir karar alıp kobra alımını durdururlar.
Bu karar üzerine Hintliler de kobraların para etmediğini görünce, tüm kobraları serbest bırakırlar.
Zekice uygulanan kobra alım kararının sonucun da. Ortam doğal alanların da kobranın çoğalmaya devam ederek, başlangıçtan çok daha fazla sayıları artar.
Bu arada, bu ve bunun gibi zekice uygulamaların benzeri, 1887 yılında Vietnam’ın, Fransız sömürgesi olduğu dönemde “Büyük Haoni Sıçan” olayı. 1860 yılın da Amerika’da demiryolu yapımında, yaşanan politika ve benzerleri gibi sonuçları olumsuz olan, birçok uygulamaların olduğunu da belirteyim.
O günden beri herhangi bir sorunun kontrol altına alınmasını hedefleyen yöntemlerin, beklenmeyen etkiler nedeniyle ters tepen sonuçların olduğu durumlara ‘Kobra Etkisi’ denir. Yani Kobra Etkisi, bir problemi çözmek için yapılan bir eylemin ya da teşviklerin, problemi daha da kötüleştirmesine denir.
Bu terim, genellikle ekonomi ve siyasetteki yanlış kararların, nasıl istenmeyen sonuçlara neden olabileceğini göstermek için veya kötü giden bir şeyi düzeltmek için yapılan bir eylem sonucunda, durumun daha da içinden çıkılamaz bir hale gelmesine ve uğraştıkça dibe çeken davranışlara ‘Kobra Etkisi’ deniyor.
Bazen geçmişten beri süregelen bir sorun vardır ve bu sorunu çözmek için yapılan her müdahale, işleri daha da kötü duruma götürebilir.
Sorunları yavaşlatmak için alınan önlemler mantıklı olabilir ama bu önlemler soruna kalıcı, köktenci ve sürdürülebilir bir çözüm getirmez. Asıl mücadele de “sürdürülebilirlik” anahtar önemin de bir kavrama dönüştü.
Dilerim Türkiye’de Faiz, Enflasyon için “zekice” alınan tedbirler ve ekonomik olarak daraldığında rahatlama amacıyla kontrolsüzce basılıp piyasaya sürülen paralar beraberinde “Kobra Etkisi” yapmasın.
Ancak, bu ve benzeri önlemler, iyimser öngörülerde bulunma olanağı vermediği ortadadır.
Bana göre yaşadığımız bu dönem Heisenberg’un “Belirlenemzlik İlkesi”ne benziyor.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.