İşte idamın gerekçesi

Şeyh Said ve 46 arkadaşı 91 yıl önce bugün hukuksuz bir yargılamanın ardından Diyarbakır’daki Dağkapı meydanında idam edilmişti. Ancak aradan 91 yıl geçmesine rağmen Şeyh Said ve arkadaşlarının mezar yeri henüz açıklanmadı. Yine yakın tarihin en önemli olaylarından biri olarak gösterilen Şeyh Said isyanı ve sonuçları, İstiklal Mahkemeleri tutanakları açıklanmadığı için bilinmiyordu. Yapılan değişikliklerin ardından İstiklal Mahkemeleri tutanaklarının açıklanması ile idamın detayları da ortaya çıktı.

Tigris Haber Gazetesi, Şeyh Said’in idamına neden olan ve bugüne kadar sır gibi saklanan mahkeme tutanaklarına ulaştı.

İşte Şeyh Said’in idamına neden olan mahkeme kararı: “Güya dini ve şer'i ve fakat her halde müstakil bir Kürdistan Hükümeti teşkil ve te'sis eylemek emel ve maksadı ile Hükümet-i Cumhuriyye aleyhine fiilen müsellehan kıyam eyledikleri iddiasıyla maznununaleyhim olup mevkuf bulunan Hınıs kasabasında mukîm ve bilvasıta ticaretle muştagil 61 yaşında Palulu Şeyh Mehmed Said’in, hareket-i vakıalarına tevafuk eden Kanun-u Ceza'nın 45'inci Maddesinin hemfiilleri müteallik fıkra delaletiyle kanun-u mezkurun 1'inci babının 1'inci Faslına Müzeyyel madde-i kanuniyye ahkamına tevfikan idamlarına vicahen ve itifaken karar verildi” denildi.

91 yıl önce bugün idam edilen Şeyh Said ve 46 arkadaşının idam kararlarını ve idam edilenlerin tam listesini bu hafta okurlarla paylaşan Kürt tarihi araştırmacısı Kerem Serhatlı, dönemin İstiklal Mahkemelerinin yapısına ilişkin çarpıcı açıklamalarda bulundu.

Şark İstiklal Mahkemesi savcısı Ahmet Süreyya’nın anılarını aktaran Kürt tarihi araştırmacısı Kerem Serhatlı şöyle konuştu: “Başlangıçta asker kaçağı için kurulan İstiklal Mahkemeleri daha sonra bir intikam mahkemeleri haline gelmiştir. İstiklal mahkemesinin çok kısa bir zaman içinde göstermelik bir yargılama sonunda aslında buna yargılama dahi denilmez. Zira görev alan hakim kılıklı üyelerin tamamı asker ve milletvekili olarak atanan kimselerdi. Yalnız savcı hukukçuydu ve o da sonra hatıralarında belirttiği gibi hukuka göre değil verilen emre göre hareket ettiğini itirafta bulunmuştur. Verilen idam kararı bir gün sonra toplu olarak infaz edilmiştir. Türkiye’de birkaç mahkeme kurulmuş o mahkemelerin verdikleri kararların temyiz edilmesi mümkün iken Şark istiklal mahkemesinin kararları kesin olup, temyizi kabil değildi. Bundan da anlaşılıyor ki gayeleri yargılama değil, imha idi.

Nitekim Mahkeme Savcısı olan Ahmet Süreyya anılarında şöyle diyor: "Bir gün mahkemeye kara gözlü kara kaşlı bir Kürd genci getirdiler, hakimler sorguya çektiler. Türkçe bilmediği anlaşılınca, hakimler danıştılar ve delikanlının idamına karar verdiler. Mahkemenin idam gerekçesi ise daha vahimdi. Gerekçe şöyleydi: “ Türkçe bilmeyen bir kimseden bu memlekete hayır gelmeyeceğinden idamına..." Hemen o gece çocuğu götürüp astılar" diyor. Başsavcı diyor ki, biz Yalova otelinde kalıyorduk, Dağkapı’da küçük bir oteldi. O otel yakın zamana kadar vardı. Gece o genç rüyamda, Türkçe olarak bana dedi ki, “ Niye engel olmadın beni astılar.’ Ben hayret ettim o Türkçe bilmeyen genç beni, Türkçe olarak sabaha kadar bir kaç kez beni azarladı. Sabahleyin ben bunu mahkeme üyelerine anlatım ve dedim ki; arkadaşlar ben savcıyım iddianameyi ben hazırlayacağım, kimlere ne ceza verilmesi gerekirse ben talep ederim siz karar verirsiniz. Ama şimdi hem Savcı hem de hakimsiniz. Eğer Türkçe bilmeyeni idam ederseniz bütün Kürtleri idam etmeniz lazım dedim ve mahkeme başkanı Mazhar Müfid, sen karışma o bizim işimiz dedi ve aramızda bir münakaşa geçti. Bende hakimlerle ilgili durumu şifre ile Ankara’ya bildirdim. Bir hafta sonra bana bir telgraf geldi ve aynen şöyle yazılmıştı : "Ahmet süreyya Bey Diyarbakır İstiklal Mahkemesi müdei umumi,"gayemiz Kürtlerin ve Kürtçülüğün kafasının ebediyen ezilmesidir. Hakim arkadaşınla anlaş gözlerinden öperim. Başvekil İsmet " işte mahkeme bu tip bir mahkemeydi. 28 Haziran’da verdiği kararı 29 da tolu olarak infaz edildi. 0 gün idam edilenleri mahkemenin kararından aynen aldım.”

 Şeyh Said ve 46 arkadaşının Diyarbakır İstiklal Mahkemesinin kısaltılmış kararıdır:

Dosya No: 130-74-87-83-82-81-72-59-61-54-68-71

İlam No: 69

D.9/1-9/6

1-6'ıncı zarflarda

(Hey'et-i sabıka)

HÜLASA-İ KARAR:

Güya dini ve şer'i ve fakat her halde müstakil bir Kürdistan Hükümeti teşkil ve

te'sis eylemek emel ve maksadı ile Hükümet-i Cumhuriyye aleyhine fiilen

müsellehan kıyam eyledikleri iddiasıyla maznununaleyhim olup mevkuf bulunan

Hınıs kasabasında mukîm ve bilvasıta ticaretle muştagil 61 yaşında Palulu Şeyh

Mehmed Said, Nalkşibendî bin Şeyh Mahmud ve Genç vilayetine tâbi Melikan

karyesinde mütevellid ve mukim medrese ve postnişin 38 yaşında Şeyh

Abdullah bin Şeyh Mahmud ve Varto'nun Gumeüm karyesinde mukîm

mütekaid ve Cıbıranlı Aşiretinden Kolan karyeli 41 yaşında Binbaşı Kasım Bey

Bin Ahmed ve Diyarbekir'in Hoca Hasan Mahallesinde Mütevellid ve mukîm

rençber Diyarbekirli 36 yaşında Şeyh İsmail Bin Şeyh Hasan ve aynı mahallede

mütevellid ve mukîm Diyarbekir'li 30 yaşında Şeyh Abduüllatif bin Şeyh Hasan

ve Bükilan karyesinde mütevellid ve sakin rençber. Şuşar'ın Kırıkan karyeli 55

yaşında Molla Abdülhamid bin Nadir ve Uğnut nahiyyesinin Kanireş karyesinde

mütevellid ve mukîm Cıbıranlı Aşiretinden Süvari Binbaşılığından muhreç

rençber 55 yaşında İsmail bin Ali ve Muş'un Girvas karyesinde mütevellid ve

sakin tahsil-i ilimle mutagil 30 yaşında Molla Emin bin Hacı Halıd ve Varto'nun

Hacıbey karyesinde mütevellid ve mukîm postnişin 70 yaşında Şeyh Ali bin Şeyh

Musa ve Uğnut nahiyyesinin Kargapazar Karyesinde mütevellid ve mukîm

Ağavattan sabıkalı 28 yaşında Mehmed Ağa Bin Halil ve nahıyye-i mezkürenin

Tokliyan karyesinden ve Cıbıranlı Aşiretinden sabıkan aşiret alayı kumandan

vekili 30 yaşında Baba Bey Bin Halid ve Bazikan karyesinde mütevellid ve

mukîm rençber Ceyranlı Aşiretinden 36 yaşında Bazikanlı Reşid Bin Ahmed ve

Varto'nun Diyadin karyesinde mütevellid ve mukîm rençber aşiret-i

mezkûreden 33 yaşında Timur Ağa bin Es'ad ve Gümgüm kasabasında sakin

rençber Babık, Varto Varidat kâtibi Hınıslı 33 yaşında Andüllatif Bey bin Kâmil ve

Muş'un Bağlıisa Karyesinde mukîm rençber Seyranlı Aşiretinden 55 yaşında

Mehmed bin İbrahim 47 yaşında Süleyman bey bin İbrahim ve Sultan

karyesinde sakin Kıdemli Yüzbaşılıktan mütekaid ve aşiret mektebinden mezun

41 yaşında Bahri Bey Bin Müslim ve Varto'nun Tepe Karyesinde mukîm Zorabad

karyeli 33 yaşında Şeyh Cemil bin Şeyh Mustafa ve Hınıs'ın Kolhisar Karyesinde

sakin Şeyh Said'in hamadesinden 20 yaşında Çerkeş Bin Yusuf ve Tekman Cedek

Mezrasında mukîm rençber 20 yaşında ve Cihet-i cezâiyyeleri hakkında dahi müzakere-i keyfiyet olundukta Mucrimun-i mercumundan Şeyh Said bin Şeyh Mahmut ve Melekanlı Şeyh abdullah bin Şeyh Mahmud ve Kamil Bey Bin Halidve Baba Bey Bin Halid ve Şeyh Şerif bin Şeyh

Mustafa ve Fakih hasan Fehmi bin Hacı Bin Hacı Süleyman ve Sadık Bey Bin

Hüseyin ve Çanlı müftü Şeyh İbrahim Bin Şeyh Halid ve Şeyh Ali bin Şeyh Halid

ve Şeyh Celal Bin Şeyh Halid ve Şeyh Hasan Bin Şeyh Ahmed ve Gariplı Mehmed

Bey Bin İzzet ve Hanili Mustafa Bey Bin Hacı Ali ve Hanili Salih Bey Bin Said ve

Çanlı Şeyh Abdullah Bin Şeyh Ali ve Şeyh Ömer Bin Şeyh Bekir ve Şeyh Âdem Bin

Şeyh Mehmed ve Madenli Kadri bin hasan Fahri ve Piranlı Molla Mahmud Bin

Reşid ve Şeyh Şemseddin Bin Şeyh Yusuf ve Şeyh İsmail Bin Şeyh Hasan ve Şeyh

Abdüllatif bin Şeyh Hasan ve Bükilanlı Molla Emil bin Hacı Halid ve Ali, Nâm -ı

diğer Arab Abdi bin Rüstem ve Kargapazarlı Mehmed Ağa bin Halil ve Şemklı

Süleyman Bin Hasan ve Musyanlı Muallim Molla Cemil Bin Halil ve demirci

Süleyman Bin Ömer ve Süleyman bin Şerif ve tahrirat katibi Tahir Efendi Bin

Mehmed ve Hasan bin Salih Bey ve Hanili Mahmud Bey bin Mustafa Bey ve

Şeyh Ali Bin Şeyh Musa ve Bükilanlı Hacı Halid bin Hacı Yusuf ve Diyadinli Timur

Ağa Bin Es'ad ve Hınıslı Abdüllatif Bin Kamil ve Bağlıisa Karyeli Mehmed Bey Bin

İbrahim Ve Süleyman Bey bin İbrahim ve Bahri Bey bin Selim ve Şeyh Cemil bin

Şeyh Mustafa ve Çapaköurlu Yusuf Bin Selim ve Şenikli Ali Badan Bin Hasan ve

Kargapazar'lı Halid Bin Mehmed ve Jandarma Hamid Bin Şerif ve Halid Bin Kadir

ve Tahir Bin Mehmed ve Nahiye Müdürü Tayyıb Ali Efendi ve Çaparçur

Kaymakamı Hüseyin Hilmi Bey Bin Sultan ve Şeyh Said'in hizmetçisi Çerkeş Bin

Yusuf'un hareket-i vakıalarına tevafuk eden Kanun-u Ceza'nın 45'inci

Maddesinin hemfiilleri müteallik fıkra delaletiyle kanun-u mezkurun 1'inci

babının 1'inci Faslına Müzeyyel madde-i kanuniyye ahkamına tevfikan

idamlarına vicahen ve itifaken karar verildi.28.6 1925

Aza                           Aza     Reis

Ali Saib                  Lütfi Müfid          Mazhar Müfid

Şeyh Said ile birlikte idam edilenlerin tam listesi:

1.  Şehid  Şex  Seide Piran (Palulu, Naksibendi Tekkesi Şeyhi) ,

2. Melekanlı Şeyh Abdullah (Solhan'lı , Varto ve Muş Cephesi Kumandanı) ,

3. Kamil Beg (Tokliyanll Halid Beg'in oğlu, aşiret reisi, Varto cephesinde görevli) .

4. Baba Beg (Kamil Beg'in kardesi),

5. Şeyh Şerif (Elaziz Cephesi Kumandanı , Palu/Gökdereli) ,

6. Fakih Hasan Fehmi (Darahini inzibat Kumandanı ve Geri Hizmetler Amiri, Modanlı, Zıkte aşiretinden) ,

7. Hacı Sadık (Gen/Valerli, Genç mıntıkasında görevli) .

8. Şeyh İbrahim (Çanlı, Çapukçur Müftüsu) .

9. Şeyh Ali (Harput cephesinde görevli) ,

10. Şeyh Celal (Harput cephesinde görevli) ,

11. Şeyh Hasan,

12. Mehmet Beg (Diyarbekir ve Lice cephelerinde müfreze kumandanı, Garip'li izzet

Beg'in oğlu),

13. Mustafa Beg (Hani esnafından) ,

14. Salih Beg (Hani esnafından),

15.  Şeyh Abdullah (Çanlı, Çapakçur cephesinde görevli) ,

16.  Şeyh  Ömer

17.  Şeyh  Adem (Hanili) ,

18. Kadri Beg (Madenli, Maden inzibat Kumandanı ) ,

19. Molla Mahmud (Piranlı , Maden cephesinde görevli) ,

20. Şeyh  Şemseddin (Silvan Cephesi Kumandanı ) ,

21. Şeyh İsmail (Diyarbekir/Termil köyünden),

22. Şeyh Abdullatif (Diyarbekir/Termil köyünden).

23. Molla Emin (Melekanlı Seyh Abdullah'ın müridi, Balikanlı. Varto cephesinde görevli),

24. Ali Arab Abdi Beg (Çapukçur cephesinde görevli ),

25. Mehmet Beg (Varto cephesinde görevli, Kargapazarlı Halil Beg' in oğlu),

26. Süleyman Beg (Şeyh Serif'in katibi, Sinikli Jandarma Hasan Beg' in oğlu) ,

27.  Molla Cemil (Genc/Musyanlı, Palu ve Elaziz cephesinde görevli) ,

28. Süleyman Beg (Bingöl/Az Aşireti Reisi Ömer Beg'in oğlu),

29. Süleyman Beg (Şerif Beg'in oğlu. Kiği cephesinde görevli) ,

30. Tahir Beg (Fakih Hasan Fehmi'nin katibi),

31. Mahmut Beg (Hanili Mustafa Beg'in oğlu) ,

32. Şeyh Ali (Şeyh Musan’ın oğlu. Varto cephesinde görevli) ,

33. Hacı Halid (Balikan'lı, Varto cephesinde görevli) .

34. Timur Aga (Varto cephesinde görevli),

35. Abdüllatif Beg (Hınıslı Kamil Beg'in oğlu).

36. Mehmet Beg (Muşlu, Varto cephesinde görevli).

37. Suleyman Beg (Varto cephesinde görevli) ,

38. Bahri Beg (Varto cephesinde görevli) ,

39. Şeyh Cemil (Zorabadlı) ,

40.  Yusuf Beg (Çapakçurlu Süleyman Beg’in oğlu, Çapukçur cephesinde görevli) .

41.  Ali Badan Beg (Bingöl/Yamaç Aşireti’nden,Çapukçur cephesinde görevli).

42. Halid Beg (Kargapazarlı, Varto cephesinde görevli),

43. Halid Beg (Nadir Beg’in oğlu,Harput cephesinde görevli ) ,

44.  Tahir Beg (Mehmet Beg'in oğlu) ,

45. Tayip Ali Beg (Nahiye  Müdürü),

46.  Çerkes (Şeyh Said'in hizmetçisi Yusuf’un oğlu),

47. Jandarma  Hamid,

Ali Abbas YILMAZ / ÖZEL HABER