Hakkari kiliminin her motifi kadınların ellerinde hayat buluyor

TİGRİS HABER - Gelişen teknolojiyle rağmen geleneksel kilim dokumacılığının hâlâ önemini koruduğu Hakkari'de, el emeği göz nuru kilimler kadınların ellerinde hayat buluyor. İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı Halk Eğitim Merkezi bünyesindeki atölyede görevli usta öğretici kadınlar, Merkezin desteğiyle temin edilen malzemelerle tezgahların başına geçip motifleri büyük bir titizlikle işliyor.

Kök boyayla renklendirilen iplerle dokunan kilimlerde yer alan birbirinden farklı motifler, genellikle ortaya çıktığı ya da yaygın kullanıldığı bölge ve aşiret ismi ile ya da kişinin adıyla isimlendiriliyor.

Bölge insanının yaşantısındaki acı ve tatlı olaylar ile doğadan esinlenerek dokunan kilimlerde canbezar, hevçeker, çılgul, ertuşi, gevdan, jirki, gülgever, gülhezar, gülsarya, halitbeyi, herki, kesnekar, lüleper, şamari, şehvani ve şimkubik adı verilen motifler yer alıyor.

"Kilimler tarihi belge niteliğinde"

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Öğretim Görevlisi Sibel Leventoğlu, YYÜ olarak kültürel değerlerin nesilden nesile aktarılmasına aracılık ettiklerini söyledi.

Bölgenin en önemli kültürel varlıklarından olan kilimlerin her yönüyle çok değerli olduğunu belirten Leventoğlu, bölgede yaşayan genç kızların, kadınların tarih boyunca duygularını, düşüncelerini, mutluluklarını ve beklentilerini ilmek ilmek işlediklerini anlattı.

Merkezde yörede dokunan kilimlerle ilgili bilimsel araştırmaların yapıldığını ifade eden Leventoğlu, "Yüzyıllardır süregelen motifleri gelecek kuşaklara aktarmak için 32 yıldır Merkezimizde kadınlarımızla birlikte çalışıyoruz. Kilimler birer tarihi belge ve eser niteliğindedir. Bu eserlere gözümüz gibi bakıyoruz. Kültürümüzü yaşatmak adına elimizden geleni yapıyoruz. Yok olmaya yüz tutmuş el sanatlarını, halıları ve kilimleri yaşatmayı, usta öğreticilere destek olmayı, kültürel mirasları gelecek nesillere aktarmayı amaçlıyoruz." diye konuştu.

Tarihten gelen dokuma kültürü

Bölgede tarihten gelen bir dokuma kültürünün olduğunu anlatan Leventoğlu şunları kaydetti:

"Yöresel motiflerin bir araya gelmesiyle kilimler oluşuyor. Kilimler motiflere göre isim alıyor. Canbezar, kesnekar, gülsarya, şamari, herki, lüleper, kurtağzı, koçboynuzu gibi farklı isimlerde birçok kilim var. Gülsarya motifini Sarya adında bir kadın dokumuştur. Motif güle benziyor. Sarya'nın gülü anlamını taşıyor. Lüleper motifi ise bu bölgede yetişen kırmızı, sarı ve beyaz renkli nilüfer çiçeğine benziyor. Lüleper motifi sevgiyi, aşkı ve sadakati anlatıyor. Koçboynuzu motifi de kuvveti ve gücü anlatıyor. Kurtağzı motifi, kurtların gece görüş özelliklerinden yola çıkılarak ışık, aydınlık ve güneşi anlatır. Dışarıdan gelen tehlikelere karşı koruduğuna inanıldığı için akrep motifi de çok sık kullanılmış. Şamari motifi, çok yaygın kullanılmış. Mar yılan demek. Yılan tarağı anlamını taşıyan şamari güç, sağlık ve bereketi temsil ediyor. Tüm kilimlerin, atılan her ilmeğin ayrı bir anlamı var. Bu kültürel mirası biz de merkez olarak en iyi şekilde koruyup gelecek nesillere aktarmaya çalışıyoruz."

"Yeni nesillere öğretmek istiyoruz"

Usta öğretici Siti Duman ise yöreye has kilimlerini yaşatmak için çaba gösterdiklerini dile getirdi. Kentte birçok kadının kilim dokumayı bildiğini ifade eden Duman şunları söyledi:

"Anneannelerimiz, annelerimizden öğrendiğimizi inşallah biz de yeni nesillere öğretmek istiyoruz. Her kilimin ayrı bir hikayesi var. Mesela canbezar kilimi. Hakkari'ye ait olan yapılışı zor bir kilimdir. Titizlikle yapılıyor. Yapanı canından bıktırdığı için ismini canbezar koymuşlar. Runas bitkisi, ceviz ve nar kabuğundan rengini alıyor. Kilimin ana renkleri kırmızı, lacivert, beyaz. Kök boyadan elde edilen ipliklerle yapılan kilimlerin renginde solma olmuyor. Yaptığımız kilimler özellikle il dışından ilgi görüyor."

Sıdıka Ertuş da "Burada çalışarak aile ekonomimize katkı sağlıyoruz. Kilimlerimiz buranın kültürünü yansıtıyor. Çanta, telefon kılıfı, ajanda, küçük süsler, isimlikler de üretiyoruz. Ürettiğimiz ürünleri Türkiye'nin birçok yerine gönderiyoruz." dedi.

Usta öğretici Naciye Ermağan, her motifin kendine göre zorluklarının belirterek "Canbezar ve gülsarya kilimlerinin yapılışı nispeten daha zor. Her birimizin 12 öğrencisi vardı, onlara da öğrettik. Yapılışı büyük emek gerektiriyor. Fiyatları da boyutuna göre 3 ila 5 bin lira arasında değişiyor." diye konuştu.