Hak arayışı,en genel ifadesiyle bireysel ve toplumsal olarak “olması gerekenlerin” sağlanmasına dönük yapılan eylemlerdir. Öncelikle Hak nedir? Gelin kısaca ona bakalım:

Bireyin özgürlüğü ve yaşantısı için sahip olması gereken hukuki imkânlardır. Başka bir ifadeyle birey için gerekli olan ya da doğru olan anlamına gelir.

Hak aramak; kanunlarla belirlediklerimizin bize düşen tarafını savunmaktır.

Bazı düşünürlere göre sahip olunan hak başka insanları ilgilendirmiyorsa özgürlük hakkıdır. Başkalarını da ilgilendiriyorsa talep edilen haktır. İşte esas sorunda bu noktada başlıyor. Talep ettiğiniz hak başkasını ilgilendiriyorsa sahip olduğumuz özgürlükler çelişir. Özgürlüklerin karşılıklı olarak sınırlanmasıyla hukuk oluşturulmuştur. Hukuk karşılıklı hakların dengelenmesi aracıdır. Bu araç iktidar tarafından ilgili kurumlar ve anayasal kurallar çerçevesinde gerçekleştirilir.

Hak aramak, bireysel sınırlılıkların olduğu düzende başlıca etkinlik alanlarımızdandır. Toplumsal birlik oluşturulurken, bireysel özgürlüklere sınırlamalar getirilmiştir. Bazı ülkelerde yaşam hakkı dışında imkân yokken, bazı ülkelerde en ağır suçlar için bile hafif yaptırımlar uygulanabilmektedir.

Hak arayışındaki temel gaye, daha rahat bir yaşam sürmek adına sahip olunmaya çalışılan şeyler için harekete geçmektir. Bu durum anayasal düzende hukuk çerçevesinde işler. Yasal haklar için yargı organları gerekeni yapmakla mükelleftir. Mevcut düzende yaşam koşullarının zorluklarını uygun hale getirmek için yasama organları gerekli düzenlemeleri yapar ya da talepte bulunulanlara karşı bunu yerine getirir.( ya da getirmez) Burada belirleyici olan şey, nasıl bir siyasi ve hukuki düzen içinde yaşandığınızya da nasıl bir ülke sistemine sahip olduğunuzdur.( Haklar ve hak arayışları buna göre şekillenir) Temel hak ve özgürlüklerin ön plan da olduğu ileri demokratik sistemlerdeki uygulamalar ile demokratik olmayan sistemlerdeki uygulamalar çok fark etmektedir. Demokratik ülkelerde temel hak ve özgürlükler yasalarla teminat altındayken baskıcı rejimlerdeise hak ve özgürlükler ya çok kısıtlı ya da neredeyse yok denecek kadar zayıftır.

Yasal düzende hakların sağlanması toplumsal bir sözleşmedir.(J.J.Rousseau)Bireyin yapabileceği en önemli şey, hak arayışının temin edileceği devlet kurumlarına müracaat etmesidir. Burada mahkemeler ile ilgili birimler bunu değerlendirmek durumundadır. Hak arama eylemindeki en önemli faktör hak arama özgürlüğüdür. Hak arayışlarına gereken imkân sağlanmıyorsa ve kanunlarda aksi bir uygulama söz konusu ise burada mevcut düzen de sorgulanabilir. Uluslararası hukuk, evrensel kaideler ve uluslararası sözleşmeler burada başvurulacak mercilerdir. Bunun yanında demokratik kitle örgütleri aracılığıyla da hak arayışları mümkündür.Ülkemizde anayasanın 36.maddesi:

“Hak Arama Hürriyeti; Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçamaz.”

Yukarıda anayasada mevcut olan hak, tarafsız, ideolojik keyfilikler olmadan uygulanması durumunda, toplumsal denge daha sağlıklı bir şekilde sağlanabilir. Aksi durumlarda hukuki düzen değil, siyasi ya da keyfi düzen söz konusu olur. Bu açıdan bakınca yaşam şartlarını düzenleyen hukuki düzenin mevcudiyeti tek başına yetmez. Bu düzenin dayanağı olan siyasi ve hukuki sistemin, temel hak ve özgürlükleri sağlamaya uygun olması gerekmektedir. Öte yandan sistem yürütücülerinin tutum ve davranışları da burada önemli diğer bir husustur. Anayasada temel hak ve özgürlükler, evrensel hukuk norm ve anlaşmalarına göre belirlenmiş ve yine uluslararası anlaşmalara tarafken aksi yönde karar verilmesi ve yaptırım uygulanması tamamıyla hak ihlallerine girer.( Ülkede bununla ilgili sayısız hak ihlalleri var) Burada değerli olan şey evrensel hukuk ve demokratik çerçevede hak arayışlarının sağlanmasına dönük ortaya konacak çabalardır.

Hak arayışlarının dengeli bir şekilde işleyebilmesi için sahip olunan anayasal düzenin demokratik, çoğulcu ve eşitlikçi bir yapıda olması önemli koşullardandır. Aksi halde dar grup, oligarşik düzen etkili olur.

Hak arayışı, toplumsal eşitlik ve özgürlük karşıtlarını her zaman rahatsız etmiştir. Burada önemli olan şey hak arayışının müspet yollarını artırmaktır.Buna da her zamankinden çok daha fazla ihtiyaç var. Unutmayalım ki; hak verilmez alınır.