Diyarbakır sokaklarında "Çarşema Zîpa" rüzgarı

Mümin AĞCAKAYA'nın Özel Haberi

TİGRİS HABER - Mordem Sanat ve Ekoloji Yaşam Derneği ile Sur Anka Kadın ve Gençlik Derneği iş birliğiyle gerçekleştirilen etkinlik Sur ilçesinde bulunan yurttaşların yoğun ilgisiyle karşılandı.

Mordem Sanat ve Ekoloji Yaşam Derneği yöneticisi Barış Işık, Tigris Haber'e verdiği röportajda, Kürtlerin yüz yıllardır devam eden şenlik, özel gün ve yağmur duası gibi ritüellerinin olduğunu belirterek "Kürtler de diğer halklar gibi yüz yıllardır Şenlikler, özel günler (düğün, yas vs.), yağmur duası olan Bûka Baranê, Kosegelî, Düzgun Baba, Gırnewas, Genimdirun, Çarşema Zipa, Newroz, Serê Salê, Beran berdan, Berxbir vb. ritüellerle yaşamışlar. Kürtlerde folklor ve sözlü edebiyatın zengin oluşu şenlikli insanın toplumsal yapılarının temsiliyetinin yanı sıra bunun şekillenmesinde de büyük katkısı olmuştur" ifadelerini kullandı.

Işık'ın Çarşema Zîpa geleneğine ilişkin röportajından satır başları şöyle:

"Şenlikli insanda; üretim ilişkileri, din, büyü, şenlik, taklit ve çok ilkel bir nitelikte de olsa sanat iç içedir. Şenliğin başlangıcındaki bu iç içelik oyun kültürü ve insanın doğayla kurduğu ilişkilerin özünü oluşturur. Nitekim avını nasıl avladığını anlatmak için hayvan postunu giyen avcının taklit yoluyla yaptığı şey de bir oyundur.

Şenlik ya da sanatın toplumsallığı ve halka ait olma özelliği yadsınamaz bir gerçektir. Şenlik alanında sanatın içinde kendilerini gören kişiler duygu ve düşüncelerini sorgulayabilirler. Kendilerini burada görüp, hayal edebilirler; kendilerini bugünde görüp yarınlarını kurgulayabilirler. Bu nedenle insanlar; kendilerini ve diğerlerini tanımakla kalmayıp aynı zamanda tanımlayabilirler. Şenlik ve sanatın toplumsallığı bize geleceğimizi beklemek yerine onu kurmakta, inşa etmekte yardımcı olurlar.

Sanatın çıkış noktasının şenlikle ve toplumla olan bağına kısa değindikten sonra şunu söylemek mümkündür; sanat toplumsal bir üretimdir ve her zaman toplumları yönlendirici gücü vardır. Bu gücü zaten toplumdan aldığı normları estetize ederek gerçekleştirir. Şenliğin ya da Sanatın sosyolojisine baktığımızda; toplumsal iş birliği gerektiren ve üretici ve tüketici arasında bağlantının zorunlu olduğunu görürüz.
Şenlikli insan kendine yetmeyi bilen, doğayla uyumlu ve doğrudan ilişki kuran insandır.

Şenlikli insanın bu farkındalık hali toplumda ahlak ve vicdanı yarattı ve şenlikli insanın inancı, kültürü, doğayla ve kendi doğasıyla kurduğu ilişkileri ortaya çıkardı. Şenlikli insan dinsel törenlerde insanlık tarihi boyunca tanrıların doğum, ölüm ve yeniden dirilişlerini konu alan ezgiler söyledi, dans etti. Kimi zaman ekip biçerken şarkılar söyledi. Bukabaranê geldiğinde adına şenlikler düzenledi; bu şenliklerde kurulan zerfet, şêrebûk ya da potlaç sofralarında birlikte yemekler yedi ve doğaya teşekkür için adaklar sundu.

Ekim ve biçme zamanlarında topluca şenlikler düzenleyip doğaya ezgiler dizdi, danslar etti, baharın gelişini kutladı, yas tuttu dizleri dövdü, bayram kutladı ve bunlar zamanla aynı tarihlerde aynı şekilde tekrarlanacak biçime girdi. İşte bu ritüel törenlerde filizlenen şenlik kültürü zamanla gelişerek bu günkü potansiyeline ulaştı.

Çarşema Zîpa

Her millet yeni yılın ve baharın gelişini kendine has bir şekilde, kendi dini inanç ve ritüelleriyle karşılar. Çarşema Zîpa da bu ritüellerden ve kutlamalardan biridir. Her yönüyle kadim bir geçmişin izlerini taşıyan bu geleneği tanımlamak kolay olmasa da bu gelenek daha çok Dersim, Diyarbakır, Batman, Şırnak ve Mardin çevresindeki köylerde kutlanıyor. Bunların dışında Doğu'da Azerbaycan'da da aynı form karşımıza çıkıyor.